XƏZƏR DƏNİZİ SƏVİYYƏSİNİN SON 180 İLDƏ DƏYİŞMƏ XARAKTERİ
Ə.S.Əliyev, R.H.Qardaşov, D.H.Süleymanlı
AMEA akad. H.Ə.Əliyev ad. Coğrafiya İnstitutu
Az 1143, Bakı ş., H.Cavid pr.115
X ü l a s ə
Məqalədə, Bakı şəhərində yerləşmiş müşa-hidə məntəqəsində ölçülmüş faktiki informasiyalar əsasında 1837-ci ildən başlayaraq Xəzər dənizinin sə-viyyə dəyişmələrinin xarakteri tədqiq edilir. Bu müddət ərzində səviyyənin dəyişmə xarakterində 7 müxtəlif dövrlər (yüksəlmə, enmə, nisbi stabil) müəyyən edilmiş, onların dəyişmə sürətləri və amplitudu təyin edilmişdir. Qeyd edilən müddət ərzində dəniz səviyyəsinin tərəd-düdlərində 6 ədəd 30–35-illik periodikalar təyin edilmişdir ki, onlar da səviyyənin müəyyən qalxmaları (0,5 m qədər) ilə xarakterizə edilir. Dəniz səviyyəsinin dəyişməsinə əsas səbəb dənizin su-toplama hövzəsi üzə-rində atmosfer prosesləri ilə müəyyən edilən iqlim parametrlərinin dəyişməsi və nəticədə dənizin su balansının dəyişməsidir. Dəniz səviyyəsinin dəyişmələri üzrə tarixi faktlara və instrumental məlumatlara əsasinda səviy-yənin uzunmüddətli proqnozu ilə əlaqədar mülahizələr söylənilir. Qeyd edilir ki, dəniz səviyyəsinin XXI əsrin ortalarına qədər enməsi etimal edilir.
Açar sözlər: Xəzər dənizi, instrumental müşahidələr, səviyyə tərəddüdləri, illik və mövsümi dəyişmələr, iqlim faktorları.
ƏDƏBİYYAT
1. Алиев А.С. Подъем уровня Каспийского моря и затопление прибрежной зоны Азербайджана. «Элм», Баку, 2001, 145 с.
2. Алиев А.С., Велиев С.С. Динамика изме-нения уровня Каспийского моря в историческое
Coğrafiya və təbii resurslar, №1 (16), 2022
26
время и ближайшем будущем. Метеорология и Гидрология №3, 1999, с. 79–94.
3. Гидрология и гидрохимия морей. Гидро-метеоиздат, Каспийское море. Вып 1, СПБ, Т6, 1992, 359 с.
4. Каталог уровнённых наблюдений гидроме-теорологических станций и постов, расположенных на Каспийском море М. Гидрометеоиздат, 1964–131 с.
5. Нестеров Е.С. Водный баланс и колебания уровня Каспийского моря: моделирование и прогноз М. Изд-во «Триада лтд.», 2016, 378 с.
6. Смирнова К.И. Водный баланс н долго-срочный прогноз уровня Каспийского моря. Тр. Гидрометцентра СССР, 1972, Вып. 94, 123 с.
7. Терзиев Ф.С., Бортник В.Н., Никонова Р.Е. Колебания уровня и составляющих водного баланса Каспийского моря. Мелиорация и Водное хозяйство № 1, 1994, с. 14–25.
8. Тужилкин В.С., Косарев А.Н., Архиркин В.С., Никонова Р.Е. Многолетняя изменчивость гид-рологического режима Каспиского моря в связи с вариациями климата. Вестник Моск.Ун-та, сер. 5, № 2, 2011, с.62-71.
9. Эйгенсон М.С. Солнце, погода и климат. Л. Гидрометеоиздат, 1963, 273 с.
10. Bruckner E. Kefmaschwarhuru genseff. Pencs Geogr, ABH, IV 1890.
Çapa qəbul olunub: 20 may 2022
Məqaləni yüklə