География и природные ресурсы

TÜRYANÇAYIN SU EHTİYATINDAN SƏMƏRƏLİ İSTİFADƏNİN HƏLL VARİANTLARI

 

Ə.Ş.Məmmədov, A.Ə.Bayramov,  E.B.Cavadzadə, C.H.Hüseynov

«HIDROLOQ» Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyəti

AZ 1102, Bakı ş., Tbilisi pr.

[email protected], [email protected]

DOI: 10.59423/gnr.2023.26.69.002

X ü l a s ə

Mə­qa­lə Tür­yan­ça­yın su eh­ti­ya­tı­nın in­tiq­rəo­lun­muş is­ti­fa­dəsi ilə bağ­lı tək­lif edilmiş la­yi­hə həl­lə­ri­nə həsr olun­muş­dur. Son il­lər­də baş ve­rən iq­lim də­yiş­mə­lə­ri­nin (ha­va­nın tem­pe­ra­tu­ru­nun art­ma­sı və  ya­ğın­tı­la­rın, xü­su­sən də qar eh­ti­ya­tı­nın get­dik­cə azal­ma­sı) re­gio­nal tə­sir­lə­ri (çay­la­rın və bu­laq­la­rın qi­da re­ji­min­də də­yiş­mə­lər) özü­nü  da­ha çox iç­mə­li su təc­hi­za­tın­da və su­var­ma­da ya­ra­nan prob­lem­lə­rin art­ma­sıy­la hiss et­di­rir. Çay höv­zə­sin­də yer­lə­şən ya­şa­yış mən­tə­qə­lə­ri­nin mər­kəz­ləş­di­ril­miş su təc­hi­za­tı sis­te­mi­nin ol­ma­ma­sı və su tə­mi­na­tı­nın zə­if ol­ma­sı re­gi­on­da ki­çik sə­na­ye sa­hə­lə­ri­nin ya­ra­dıl­ma­sı üçün cid­di prob­lem­lər ya­ra­dır. Ca­yın yu­xa­rı axa­rın­da, 400-600 m müt­ləq sə­viy­yə­lər ara­sın­da yer­lə­şən 30 min hek­ta­ra qə­dər mün­bit tor­paq sa­hə­lə­ri hal-ha­zır­da  əsa­sən  dəm­yə şə­rai­tin­də əkib-be­cə­ri­lir. Əra­zi­nin tor­paq fon­du və aq­ro­iq­lim şə­rai­ti in­ten­siv bağ­çı­lı­ğın in­ki­şaf et­di­ri­mə­si üçün ge­niş im­kan­lar ya­ra­dır. La­kin su ça­tış­maz­lı­ğı bu im­kan­lar­dan ye­tə­rin­cə is­ti­fa­də­ni məh­dud­laş­dı­rır. Tür­yan ça­yı­nın axım re­ji­mi tən­zim­lən­mə­di­yi üçün onun su və hid­roe­ner­ji eh­ti­ya­tın­dan sə­mə­rə­li is­ti­fa­də olun­mur.

Açar sözlər: suvarma suyu, çay, su ehtiyatları, çoxillik su sərfi, axım həcmi, ildaxili paylanma, gətirmələr axımı

ƏDƏBİYYAT

  1. Əhmədzadə Ə.C., Həşimov A.C. Ensiklopediya: Meliorasiya və su təsərrüfatı. Bakı, 2016, 632 s.
  2. Həsənov M., Zamanov X., Vəliyev N. Azər-baycanın çayları, gölləri və su anbarları. Bakı, 1973, 278 s.
  3. Məmmədov M.Ə. Azərbaycanın hidroqrafiyası. Bakı, 2002, 254 s.
  4. Müseyibov M.A. Azərbaycanın fiziki coğrafi-yası. Bakı, 1998, 237 s.
  5. Иманов Ф.А. Минимальный сток рек Кав­каза. Баку. 2000. 298 с.
  6. Кашкай Р.М. Водный баланс Большого Кав­каза в пределах Азербайджанской ССР. Баку: Элм, 1973. 110 с.
  7. Крицкий С.Н., Менкель М.Ф. Мето­ди­чес­кие основы построения водохозяйственных ба­лан­сов // Труды Гидропроекта. М.;Л., 1964. Вып. 12. с. 167–185.
  8. Мамедов М.А. Расчеты максимальных рас­ходов воды горных рек. Л.: Гидрометеоиздат, 1989. 184 с,
  9. Руководство по оценке допустимого отбора стока малых рек // Руководство по использованию, регулированию и охране водных ресурсов малых рек РСФСР. Свердловск, 1985. Вып. 9. 27 с.
  10. Руководство по составлению во­дохоз­яй­ственных балансов // Материалы ЕЭК ООН. Нью-Йорк, 1974. 89 с.
  11. Рустамов С.Г., Кашкай Р.М. Водные ресурсы Aзербайджанской ССР. Баку, 1989. 285 c.

Çapa qəbul olunub: 20 dekabr 2023

Məqaləni yüklə

Ə.Ş.Məmmədov, A.Ə.Bayramov,  E.B.Cavadzadə, C.H.Hüseynov — Türyançayın  su ehtiyatından səmərəli  istifadənin həll variantları. Coğrafiya və təbii resurslar, №2 (20), 2023, səh. 12-20.