География и природные ресурсы

ABŞERON YARIMADASI VƏ ONUN AKVATORİYASINDA TEMPERATUR REJİMİNƏ İQLİM DƏYİŞMƏLƏRİNİN TƏSİRİ

 

N.N.İsmayılova

Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi, akad. H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu. AZ1143, H.Cavid pros., Bakı,  Azərbaycan

[email protected]

DOI: 10.59423/gnr.2023.92.20.004

 

X ü l a s ə

İq­lim də­yiş­mə­lə­ri Yer kü­rə­si­nin bü­tün re­gi­on­la­rı ki­mi Ab­şe­ron ak­va­to­ri­ya­sı­na­ da öz tə­si­ri­ni gös­tər­mək­də­dir. Mə­qa­lə­də Ab­şe­ron ya­ır­ma­da­sı və ət­ra­fın­da olan ada­lar­da iq­lim də­yiş­mə­lə­ri­nin tem­pe­ra­tu­run ekst­re­mal kə­miy­yət­lə­ri­nə tə­sir­lə­ri təd­qiq edil­miş­dir. Təh­lil­lər­də ri­ya­zi-sta­tis­tik ana­liz­dən is­ti­fa­də et­mək­lə, 1961-1990-cı il­lər ilə mü­qa­yi­sə­də 1991-2021-ci il­lər­də böl­gə­nin Maş­ta­ğa, Sum­qa­yıt, Pi­ral­la­hı, Çi­lov və Neft Daş­la­rın­da tem­pe­ra­tu­run ekst­re­mum­la­rı araş­dı­rıl­mış­dır.Tə­di­qi­qat 1961-1990-cı il­lər­lə mü­qa­yi­sə­də 1991-2021-ci il­lər­də or­ta il­lik tem­pe­ra­tur gös­tə­ri­ci­lə­ri­nin ha­va­nın Ümumdün­ya Me­teo­ro­lo­ji Təş­ki­la­tı­nın nor­ma (ba­za) qə­bul et­di­yi 1961-1990-cı ­il­lə­rin uy­ğun mə­lu­mat­la­rı ilə mü­qa­yi­sə edi­lə­rək or­ta tem­pe­ra­tu­ru 0,70C, mak­si­mum tem­pe­ra­tu­run 20C, mi­ni­mum tem­pe­ra­tu­run isə 1,70C art­dı­ğı mü­əy­yən olun­muş­dur. Həm­çi­nin, Xə­zər ət­ra­fı böl­gə­lər­də tem­pe­ra­tu­run or­ta il­lik, fə­sil­lik gös­tə­ri­ci­lə­rin­də nə­zə­rə çar­pa­caq də­rə­cə­də də­yi­şik­lər mü­əy­yən edil­miş­dir. Bu dövr ər­zin­də Xə­zər ət­ra­fı əra­zi­lər­də yay, pa­yı­zın əv­və­li və ya­zın son­la­rın­da tem­pe­ra­tu­run qalx­ma­sı da­ha da nə­zə­rə çar­pır. Tem­pe­ra­tur ekst­re­mal­la­rı­nın art­ma­sı, ya­rı­ma­da­da iq­lim re­ji­min­də is­ti­ləş­mə­nin qa­çıl­maz ol­du­ğu­nu gös­tə­rir və bu tə­bii ki, bü­tün eko­sis­te­min tə­hü­kə­siz­li­yi­nə tə­sir gös­tə­rə bi­lər.

Açar sözlər: İqlim dəyişmələri, istiləşmə, anomaliya, orta illik temperatur, maksimal temperatur, minimal temperatur.

 

ƏDƏBIYYAT

  1. Allahverdiyev Z.S. Xəzər dənizinin Azərbay­can akvatoryasinda havanın çoxillik temperatur də­yişkənliyi.Coğrafiya və təbii resurslar, № 2.  Bakı, 2016. s. 99-102.
  2. Xəlilov S.H., Səfərov S.H. Azərbaycan Res­publikasında havanın temperaturunun və atmosfer ya­ğıntılarının aylıq və illik normaları (1691-1990-cı illər). Bakı, 2001. 229 s.
  3. İmanov F.Ə. Hidrometeorologiyada statisik me­todlar. Bakı, 2011, 272s.
  4. Mahmudov R.N. Azərbaycanda regional iqlim dəyişmələri və təhlükəli hidrometeoroloji hadisələr. Ba­kı, 2022. 208 s.
  5. Гусейнов Д. С. Особенности распределения многолетнего температурного режима  на терри­то­рии Азербайджана. Гидрометеорологические ис­сле­дования и прогнозы. Москва, 2020.  № 4. с.110-116.
  6. Махмудов Р.Н., Региональные кли­мати­чес­кие изменения в Азербайджане и их влияние на режим рек. Slovak international scientific journal. № 63, 2022,  с.48-54,  Bratislava, Slovakia.
  7. Сафаров С.Г., Сафаров Э.С., Гусейнов Дж.С., Исмайылова Н.Н., Современные изменения атмосферных осадков на Каспийском побережье Азербайджана. Океанологические исследования, 2020, Том 48, № 1, С. 27-
  8. Working Group I contribution to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC AR6 WGI). august 9, — 2021. p.3949.
  9. Paris agreement. 20 december 2015. Paris: United Nations, 2015, 27 p.
  10. Otto F.E.L. Attribution of extreme weather events: how does climate change affect weather? / S.R.Brechin, J.Brooke, W.C Bueno [et al.]. Weather, 2019. 74(9). 325-326.
  11. Huseynov N.Sh., Huseynov J.S. Distribution of the Contemporary Precipitation Regime and the Impact of Climate Change on it within the Territory of Azerbaijan, Journal of Geography & Natural Disasters, Volume 12, Issue 4, №:1000254, 04-Oct-2022, Barcelona, Spain.
  12. Safarov H., Huseynov J.S., Ibrahimova  I.V., Safarov  E.S. The main features of temperature changes, occurring over the territory of Caspian Sea in Azer­baijan. Understanding the problems of inland waters: Case study for the Caspian basin, Baku, 14-17 may, 2018, p.100-105.
  13. Safarov  S.H., Safarov E.S., Huseynov  J.S., Ismayilova N.N. Modern changes in atmospheric pre­ci­pitation on the Absheron Peninsula of Azerbaijan. Pro­ceedings of scientific conference on climate change in the Caspian sea region. Tehran, 27-28  october, 2021. p.82-84.

 

Çapa qəbul olunub: 18 may 2023

Məqaləni yüklə

 

İsmayılova N.N. Abşeron yarımadası və onun akvatoriyasında temperatur rejiminə iqlim dəyişmələrinin təsiri. Coğrafiya və təbii resurslar, №1 (19), 2023, səh. 25-30.