Coğrafiya və təbii resurslar

ABŞERON YARIMADASI VƏ ONUN AKVATORİYASINDA TEMPERATUR REJİMİNƏ İQLİM DƏYİŞMƏLƏRİNİN TƏSİRİ

 

N.N.İsmayılova

Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi, akad. H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu. AZ1143, H.Cavid pros., Bakı,  Azərbaycan

[email protected]

DOI: 10.59423/gnr.2023.92.20.004

 

X ü l a s ə

İq­lim də­yiş­mə­lə­ri Yer kü­rə­si­nin bü­tün re­gi­on­la­rı ki­mi Ab­şe­ron ak­va­to­ri­ya­sı­na­ da öz tə­si­ri­ni gös­tər­mək­də­dir. Mə­qa­lə­də Ab­şe­ron ya­ır­ma­da­sı və ət­ra­fın­da olan ada­lar­da iq­lim də­yiş­mə­lə­ri­nin tem­pe­ra­tu­run ekst­re­mal kə­miy­yət­lə­ri­nə tə­sir­lə­ri təd­qiq edil­miş­dir. Təh­lil­lər­də ri­ya­zi-sta­tis­tik ana­liz­dən is­ti­fa­də et­mək­lə, 1961-1990-cı il­lər ilə mü­qa­yi­sə­də 1991-2021-ci il­lər­də böl­gə­nin Maş­ta­ğa, Sum­qa­yıt, Pi­ral­la­hı, Çi­lov və Neft Daş­la­rın­da tem­pe­ra­tu­run ekst­re­mum­la­rı araş­dı­rıl­mış­dır.Tə­di­qi­qat 1961-1990-cı il­lər­lə mü­qa­yi­sə­də 1991-2021-ci il­lər­də or­ta il­lik tem­pe­ra­tur gös­tə­ri­ci­lə­ri­nin ha­va­nın Ümumdün­ya Me­teo­ro­lo­ji Təş­ki­la­tı­nın nor­ma (ba­za) qə­bul et­di­yi 1961-1990-cı ­il­lə­rin uy­ğun mə­lu­mat­la­rı ilə mü­qa­yi­sə edi­lə­rək or­ta tem­pe­ra­tu­ru 0,70C, mak­si­mum tem­pe­ra­tu­run 20C, mi­ni­mum tem­pe­ra­tu­run isə 1,70C art­dı­ğı mü­əy­yən olun­muş­dur. Həm­çi­nin, Xə­zər ət­ra­fı böl­gə­lər­də tem­pe­ra­tu­run or­ta il­lik, fə­sil­lik gös­tə­ri­ci­lə­rin­də nə­zə­rə çar­pa­caq də­rə­cə­də də­yi­şik­lər mü­əy­yən edil­miş­dir. Bu dövr ər­zin­də Xə­zər ət­ra­fı əra­zi­lər­də yay, pa­yı­zın əv­və­li və ya­zın son­la­rın­da tem­pe­ra­tu­run qalx­ma­sı da­ha da nə­zə­rə çar­pır. Tem­pe­ra­tur ekst­re­mal­la­rı­nın art­ma­sı, ya­rı­ma­da­da iq­lim re­ji­min­də is­ti­ləş­mə­nin qa­çıl­maz ol­du­ğu­nu gös­tə­rir və bu tə­bii ki, bü­tün eko­sis­te­min tə­hü­kə­siz­li­yi­nə tə­sir gös­tə­rə bi­lər.

Açar sözlər: İqlim dəyişmələri, istiləşmə, anomaliya, orta illik temperatur, maksimal temperatur, minimal temperatur.

 

ƏDƏBIYYAT

  1. Allahverdiyev Z.S. Xəzər dənizinin Azərbay­can akvatoryasinda havanın çoxillik temperatur də­yişkənliyi.Coğrafiya və təbii resurslar, № 2.  Bakı, 2016. s. 99-102.
  2. Xəlilov S.H., Səfərov S.H. Azərbaycan Res­publikasında havanın temperaturunun və atmosfer ya­ğıntılarının aylıq və illik normaları (1691-1990-cı illər). Bakı, 2001. 229 s.
  3. İmanov F.Ə. Hidrometeorologiyada statisik me­todlar. Bakı, 2011, 272s.
  4. Mahmudov R.N. Azərbaycanda regional iqlim dəyişmələri və təhlükəli hidrometeoroloji hadisələr. Ba­kı, 2022. 208 s.
  5. Гусейнов Д. С. Особенности распределения многолетнего температурного режима  на терри­то­рии Азербайджана. Гидрометеорологические ис­сле­дования и прогнозы. Москва, 2020.  № 4. с.110-116.
  6. Махмудов Р.Н., Региональные кли­мати­чес­кие изменения в Азербайджане и их влияние на режим рек. Slovak international scientific journal. № 63, 2022,  с.48-54,  Bratislava, Slovakia.
  7. Сафаров С.Г., Сафаров Э.С., Гусейнов Дж.С., Исмайылова Н.Н., Современные изменения атмосферных осадков на Каспийском побережье Азербайджана. Океанологические исследования, 2020, Том 48, № 1, С. 27-
  8. Working Group I contribution to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC AR6 WGI). august 9, – 2021. p.3949.
  9. Paris agreement. 20 december 2015. Paris: United Nations, 2015, 27 p.
  10. Otto F.E.L. Attribution of extreme weather events: how does climate change affect weather? / S.R.Brechin, J.Brooke, W.C Bueno [et al.]. Weather, 2019. 74(9). 325-326.
  11. Huseynov N.Sh., Huseynov J.S. Distribution of the Contemporary Precipitation Regime and the Impact of Climate Change on it within the Territory of Azerbaijan, Journal of Geography & Natural Disasters, Volume 12, Issue 4, №:1000254, 04-Oct-2022, Barcelona, Spain.
  12. Safarov H., Huseynov J.S., Ibrahimova  I.V., Safarov  E.S. The main features of temperature changes, occurring over the territory of Caspian Sea in Azer­baijan. Understanding the problems of inland waters: Case study for the Caspian basin, Baku, 14-17 may, 2018, p.100-105.
  13. Safarov  S.H., Safarov E.S., Huseynov  J.S., Ismayilova N.N. Modern changes in atmospheric pre­ci­pitation on the Absheron Peninsula of Azerbaijan. Pro­ceedings of scientific conference on climate change in the Caspian sea region. Tehran, 27-28  october, 2021. p.82-84.

 

Çapa qəbul olunub: 18 may 2023

Məqaləni yüklə

 

İsmayılova N.N. Abşeron yarımadası və onun akvatoriyasında temperatur rejiminə iqlim dəyişmələrinin təsiri. Coğrafiya və təbii resurslar, №1 (19), 2023, səh. 25-30.