Coğrafiya və təbii resurslar

KÜR-ARAZ OVALIĞINDA TƏHLÜKƏLİ ATMOSFER HADİSƏLƏRİNİN MÜASİR VƏZİYYƏTİNİN  QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ

A.X.Hacıyev

Milli Aviasiya Akaemiyası, Bakı şəhəri, Mərdəkan pr., 30, AZ1045

[email protected]

DOI: 10.59423/gnr.2024.19.41.003

X ü l a s ə

Mə­qa­lə­də, Kür-Araz ova­lı­ğın­da yer­lə­şən on hid­ro­me­teo­ro­lo­ji stan­si­ya­nın il­kin mə­lu­mat­la­rı əsa­sın­da 1992-2022-ci il­lər­də qey­də alın­mış qu­raq­lıq və şax­ta­la­rın müa­sir və­ziy­yə­ti­nə diq­qət ye­ti­ri­li­miş­dir. Təh­lil­lər ri­ya­zi-sta­tis­tik üsul­lar­la apa­rıl­mış, bu təh­lü­kə­li tə­bi­ət fe­no­men­lə­ri­nin za­man-mə­kan pay­lan­ma­la­rı­na ba­xıl­mış­dır. Təd­qi­qat gös­tə­rir ki, son il­lər­də qu­raq­lıq­la­rın tək­rar­lan­ma­sın­da ar­tım ol­sa da, şax­ta­la­rın tək­rar­lan­ma­sın­da bir qə­dər azal­ma mü­şa­hi­də edi­lir. İl ər­zin­də qu­raq ke­çən gün­lər iyun, iyul, av­qust, şax­ta­lar isə de­kabr, yan­var, fev­ral ay­la­rın­da da­ha çox tək­rar­la­nır. Qu­raq­lıq­la­rın il­lik mak­si­mal tək­rar­lan­ma­sı av­qust, şax­ta­la­rın tək­rar­lan­ma­sı isə yan­var ayı­na tə­sa­düf edir. Son dövr­lər­də iq­lim də­yiş­mə­lə­ri­nin tə­si­ri ilə ova­lıq­da ar­tan ha­va tem­pe­ra­tu­ru qu­raq­lıq­la­rın tək­rar­lan­ma­sı­nı ar­tır­mış, şax­ta­la­rın tək­rar­lan­ma­sı­nı isə nis­bə­tən azalt­mış­dır. Təd­qi­qat işi­nin nə­ti­cə­lə­ri müa­sir əkin­çi­li­yin plan­laş­dı­rıl­ma­sı, ye­ni su­var­ma nor­ma­la­rı­nın tə­yin edil­mə­si, eko­lo­ji ma­rif­lən­dir­mə, mi­ti­qa­si­ya təd­bir­lə­ri­nin apa­rıl­ma­sı və on­lar­la mü­ba­ri­zə­də mü­hüm rol oy­na­ya bi­lər.

Açar sözlər: İqlim dəyişmələri, quraqlıq, şaxta, ayazlar, riyazi-statistik üsul, rütübətlənmə, desublimasiya.

ƏDƏ­BİY­YAT

  1. Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı əra­zi­sin­də hid­ro­me­teo­ro­lo­ji şə­ra­it və təh­lü­kə­li hid­ro­me­teo­ro­lo­ji ha­di­sə­lər / Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı Eko­lo­gi­ya və Tə­bii Sər­vət­lər Na­zir­li­yi, Hid­ro­me­teo­ro­lo­gi­ya El­mi-Təd­qi­qat İns­ti­tu­tu. – Ba­kı: Zi­ya, – 2001-2017-ci il­lər üz­rə döv­rü nəşr­lər. – 56 s.
  2. Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın Mil­li At­la­sı [Xə­ri­tə] / – Ba­kı: Döv­lət Tor­paq və Xə­ri­tə­çək­mə Ko­mi­tə­si, – 2014. – 444 s.
  3. Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın Coğ­ra­fi­ya­sı / red. R.M.Məm­mə­dov. – Ba­kı: Av­ro­pa, – c. 1: Fi­zi­ki Coğ­ra­fi­ya. – 2015. – 530 s.
  4. Ha­cı­yev, A.X. Kür-Araz ova­lı­ğın­da ve­ge­ta­si­ya döv­rün­də tem­pe­ra­tur şə­rai­ti­nin təh­li­li // – Ba­kı: Azər­bay­can Coğ­ra­fi­ya Cə­miy­yə­ti­nin Əsər­lə­ri, Coğ­ra­fi­ya və tə­bii re­surs­lar, – 2015. № 1, – s. 225-228.
  5. Hə­sə­nov, Z.Y. Azər­bay­can səh­ra­laş­ma eh­ti­ma­lı bö­yük olan əra­zi­lər­də tem­pe­ra­tur və ya­ğın­tı dövr­lər üz­rə tə­rəd­düd­lə­ri // – Ba­kı: Azər­bay­can Coğ­ra­fi­ya Cə­miy­yə­ti Əsər­lə­ri, – 2008. Cild XI­II, – s. 259-267.
  6. Hü­sey­nov, N.Ş. Si­nop­tik me­teo­ro­lo­gi­ya / N.Ş. Hü­sey­nov. – Ba­kı: Sə­da, – 2011. – 316 s.
  7. Hü­sey­nov, C.S., İb­ra­hi­mo­va, İ.V. Kür-Araz ova­lı­ğın­da uzun­müd­dət­li tem­pe­ra­tur də­yiş­mə­lə­ri­nin xü­su­siy­yət­lə­ri // – Ba­kı: Mil­li Avia­si­ya Aka­de­mi­ya­sı­nın El­mi Məc­muə­lə­ri, – 2020. Cild 22, № 1-2, – s. 80-86.
  8. İma­nov, F.Ə. Hid­ro­me­teo­ro­lo­gi­ya­da sta­ti­sik me­tod­lar / F.Ə.İma­nov. – Ba­kı: MBM, – 2011, – 272 s.
  9. Mah­mu­dov, R.N. Azər­bay­can­da re­gio­nal iq­lim də­yiş­mə­lə­ri və təh­lü­kə­li hid­ro­me­teo­ro­lo­ji ha­di­sə­lər / R.N.Mah­mu­dov. – Ba­kı: Mil­li Avia­si­ya Aka­de­mi­ya­sı, – 2022. – 210 s.
  10. Rə­hi­mov, X.Ş. Azər­bay­can əra­zi­sin­də müa­sir və göz­lə­ni­lən tə­bii rü­tu­bət­lən­mə şə­rai­ti // – Ba­kı: Azər­bay­can Coğ­ra­fi­ya Cə­miy­yə­ti­nin Əsər­lə­ri, Coğ­ra­fi­ya və tə­bii re­surs­lar, – 2015. № 1, – s. 41-48.
  11. Sə­fə­rov, S.H. Aq­ro­me­teo­ro­lo­gi­ya / S.H.Sə­fə­rov. – Ba­kı: Zi­ya, – 2011. – 264 s.
  12. Sə­fə­rov, S.H. İq­ti­sa­di hir­do­me­teo­ro­lo­gi­ya / S.H.Sə­fə­rov. – Ba­kı: MAA, – 2019. – 134 s.
  13. Sə­fə­rov, S.H., Hü­sey­nov, C.S., Qu­li­yev, Z.Q. Kür da­ğa­ra­sı çö­kək­lik vi­la­yə­tin­də ya­ğın­tı re­ji­mi­nin uzun­müd­dət­li də­yiş­mə­lə­ri // – Ba­kı: Azər­bay­can Coğ­ra­fi­ya Cə­miy­yə­ti­nin Əsər­lə­ri, Coğ­ra­fi­ya və tə­bii re­surs­lar, – 2021. № 1, – s. 11-17.
  14. Məm­mə­dov, M.Ə. Qu­raq­lı­ğın me­teo­ro­lo­ji əsas­la­rı və hid­ro­lo­ji pro­ses­lər / M.Ə.Məm­mə­dov, F.Ə.İma­nov, Ə.S.Məm­mə­dov [və b.] – Ba­kı: Ağ­rı­dağ, – 2000. – 177 s.
  15. Hu­sey­nov.N.Sh., Hu­sey­nov.J.S. Dist­ri­bu­ti­on of the Con­tem­po­rary Pre­ci­pi­ta­ti­on Re­gi­me and the Im­pact of Cli­ma­te Chan­ge on it wit­hin the Ter­ri­tory of Azer­bai­jan // Jo­ur­nal of Ge­og­raphy & Na­tu­ral Di­sas­ters, – Bar­ce­lo­na: – 04 oc­to­ber, – 2022, Vo­lu­me 12, Is­sue 4, №:1000254. – P.1-7.

 

Çapa qəbul olunub: 15 mart 2024

Məqaləni yüklə

A.X.Hacıyev – Kür-Araz ovalığında təhlükəli atmosfer hadisələrinin müasir vəziyyətinin qiymətləndirilməsi. Coğrafiya və təbii resurslar, №1 (21), 2024, səh. 17-24.