Coğrafiya və təbii resurslar

AZƏRBAYCANDA SU EHTİYATLARINDAN İSTİFADƏNİN TƏHLİLİ

 

M.A.Abduyev

Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi, akad. H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu

Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti

[email protected]

DOI: 10.59423/gnr.2023.74.54.001

X ü l a s ə

Hazırda dünyada müşahidə olunan su qıtlığı proqnozlara görə get­dikcə daha da güclənəcəkdir. Ərazisi əsasən keçid iqlim qurşağında yerləşən və su ehtiyatları ilə zəif təmin olunan Azərbaycan Res­pub­li­kasında su çatışmazlığı özünü daha aydın hiss etdirir. Təbii və antro­pogen təsirlərlə su ehtiyatlarında baş verən dəyişikliklərin qiy­mət­lən­dirilməsi son illər xüsusilə aktuallığı ilə seçilir. Təbii su mənbə­lər­dən götürülmüş və istehlak olunmuş su ehtiyatlarından istifadə iki dövr üçün (1990-2021 və 2000-2021) təhlil edilmişdir. 1990-2021-ci il­ləri əhatə edən birinci dövr ərzində təbii mənbələrdən götürülmüş və isteh­lak olunmuş su ehtiyatlarının istifadəsində mənfi trend alın­dığı halda, 2000-2021-ci illəri əhatə edən ikinci dövrdə qeyd olunan sahələr üzrə su ehtiyatlarının istifadəsində müsbət trend alınmışdır. Müəyyən olun­muşdur ki, hər iki dövrdə təbii mənbələrdən götürül­müş suyun yalnız 70%-i istehlak olunur, 30%-i isə itkiyə gedir. İs­teh­lak olunan suyun 69-70%-i suvarma, 26%-i istehsal, 4-5%-i isə mə­işət ehtiyacları üçün sərf olunur.

Açar sözlər: Su ehtiyatları, Xətti trend, Su istehlakı, Nəql olunan su, İtkiyə sərf olunan su, Adambaşına düşən su

 

ƏDƏBİYYAT

  1. Abduyev M.A. Antropogen yüklənməyə görə çay hövzələrinin ekoloji vəziyyətinin qiymətləndirilməsi (Azərbaycan Respublikası daxilində). AMEA “Xəbərlər”i, Yer elmləri. 2007. №3. s. 93-97
  2. Əliyev F.Ş. Azərbaycan Respublikasının yeraltı suları ehtiyatlarından istifadə və geoekoloji problemləri. Bakı, Çaşıoğlu, 2000. 326 s
  3. İmanov F.Ə., Ələkbərov A.B. Azərbaycanın su eh­tiyatlarının müasir dəyişmələri və inteqrasiyalı idarə edilməsi. Bakı, Mütərcim, 2017. 352 s
  4. İsmayılov R.A. Azərbaycanın su təhlü­kə­siz­li­yinin təmin olunmasının prioritet istiqamətlərinin qiy­mət­­lən­dirilməsi. “Azərbaycanın su təsərrüfatı sek­to­ru­nun in­ki­şafı ümummilli lider Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır” mövzusunda elmi-praktiki konfransın ma­te­ri­al­ları. Ba­kı-2023, səh. 18-23
  5. Mahmudov R.N. Azərbaycanda regional iqlim də­yişmələri və təhlükəli hidrometeoroloji hadisələr. Bakı-2022, MAA-ın nəşri. 208 s
  6. Абдуев М.А. Рекогносцировочная оценка сос­то­яния речных бассейнов Азербайджана по антро­по­генной нагрузке. // Гидрометеорология и эко­ло­гия. №2(57), Алматы, 2010, с. 55-62
  7. 7. Георгиади А.Г., Коронкевич Н.И., Милюкова И.П. и др. Современные и сценарные изменения реч­ного стока в бассейнах крупнейших рек России. Ч. 2. Бассейны рек Волги и Дона. М.: МАКС Пресс, 2014. 214 c.
  8. 8. Грин А.М. Динамика водного баланса Цен­трально-Чернозёмного района. М.: Наука, 1965. 146 c.
  9. 9. Кашутина Е.А., Коронкевич Н.И. Влияние из­ме­нения состояния лесов Европейской части России на годовой речной сток // Водные ресурсы. 2013. №4. С. 339–349.
  10. 10. Коронкевич Н.И. Водный баланс Русской равнины и его антропогенные изменения. М.: Наука, 1990. 203 c.
  11. 11. Коронкевич Н.И., Барабанова Е.А., Гео­р­ги­ади А.Г. и др. Гидрология антропогенного нап­рав­ления: становление, методы, результаты // Известия РАН. Серия географическая. 2017. №2. С. 8–23.
  12. Коронкевич Н.И., Мельник К.С. Антро­по­ген­ные воздействия на сток реки Москвы. М.: МАКС Пресс, 2015. 168 c.
  13. Котляков В.М., Лосев К.С., Ананичева М.Д. Сравнение нарушенности экосистем России и дру­гих стран Европы // Известия РАН. Серия гео­гра­фическая. 1998. №2. С. 18–29.
  14. Крестовский О.И. Влияние вырубок и вос­ста­новления лесов на водность рек. Л.: Гид­ро­ме­те­о­издат, 1986. 116 c.
  15. Ласкорин Б.Н., Болотных О.Т., Каминский В.С. и др. Качество и охрана воды в бассейне реки Волги // Водные ресурсы. 1975. №4. С. 23–45.
  16. Ласкорин Б.Н., Громов Б.В., Цыганков А.П., Сенин В.Н. Проблемы развития безотходных про­из­водств. М.: Стройиздат, 1981.
  17. Львович М.И. Человек и воды. М.: Гео­гра­фия, 1963. 568 c.
  18. Львович М.И. Мировые водные ресурсы и их будущее. М.: Мысль, 1974. 448 c.
  19. Львович М.И., Чернышёв Е.П. Водный ба­ланс и вещественный обмен в условиях города // Известия АН СССР. Серия географическая. 1983. №3. С. 34–48.
  20. Мамедов Р.М., Абдуев М.А. Формирование речных вод Азербайджана, их гидрохимический ана­лиз с целью оценки экологической при­год­ности.// Водное хозяйство России, №2, 2018. С. 19-34
  21. Рустамов С.Г., Кашкай Р.М. Водные ресурсы Азербайджанской ССР. Элм. Баку-1989. 180 c.
  22. Топачевский А.В., Сиренко Л.А., Цееб Я.Я. Антропогенное евтрофирование водохранилищ, “цветение” воды и методы его регулирования // Водные ресурсы. 1975. №1. С. 48–60.
  23. Фатуллаев Г.Ю. Современные изменения водных ресурсов и водного режима рек Южного Кавказа (в пределах Каспийского бассейна). Баку, 2002. – 167 с.
  24. Шикломанов И.А. Антропогенные из­мене­ния водности рек. Л. Гидрометеоиздат, 1979, 300 с
  25. Эдельштейн К.К. Водохранилища России: экологические проблемы, пути их решения. М.: ГЕОС, 1998. 277 c.
  26. Hannah L., Lohse D., Hutchinson Ch. et al. A preliminary inventory of human disturbance of world ecosystems // Ambio. 1994. №4–5. P. 246–251.

 

Çapa qəbul olunub: 20 dekabr 2023

Məqaləni yüklə

 

M.A.Abduyev Azərbaycanda su ehtiyatlarından istifadənin təhlili. Coğrafiya və təbii resurslar, №2 (20), 2023, səh. 3-11.