Coğrafiya və təbii resurslar

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASINDA  TEMPERATUR, QAR,  YAĞINTI  REJİMİNİN (2017-2023 çoxillik  dövrü üzrə) TƏHLİLİ

R.N.Mahmudov,  F.S.Dadaşova, M.F.Süleymanov

AR Elm və Təhsil Nazirliyi akademik H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu

[email protected]

DOI: 10.59423/gnr.2025.44.17.003

 

Xü­la­sə. Ço­xil­lik mü­şa­hi­də­lə­rin təh­li­li gös­tə­rir ki,  Azərbaycan Rep­sub­li­ka­sı daxilində, Bö­yük Qaf­qaz və Ki­çik Qaf­qaz­da or­ta il­lik tem­pe­ra­tur­lar həm nor­ma ilə, həm­ də özün­dən əv­vəl­ki il­lər­lə mü­qa­yi­sə­də ar­tır. Or­ta il­lik tem­pe­ra­tur Bö­yük və Ki­çik Qaf­qaz­da 2021-ci il­də  da­ha çox art­mış­dır. Res­pub­li­ka üz­rə qar və ya­ğı­şın il­lər üz­rə azal­ma­sı mü­şa­hi­də edi­lir. Ço­xil­lik mü­şa­hi­də­lər gös­tə­rir ki, qa­rın azal­dı­ğı il­lər­də ya­ğış ar­tır, ya­ğı­şın azal­dı­ğı il­lər­də hə­mən əra­zi­yə qar çox dü­şür. 2021-ci il­də res­pub­li­ka­ya qar okt­yabr ayın­dan yağ­mış­dır.  2021-ci il­də res­pub­li­ka­ya  ya­ğış nor­ma­dan -134 mm az düş­müş­dür. 2020-2023-cü il­lər­lə mü­qa­yi­sə­də ən çox qar 2022-ci il­də yağ­mış, və əsa­sən yan­var ayı­na da­ha çox düş­müş­dür. 2022-ci il­də ya­ğış nor­ma­dan -144.3 mm az ol­muş­dur. 2022-2023-cü il­lər­də qar may, hət­ta ap­rel ayın­da da yağ­mış­dır. 2023-cü ilin may ayı­na no­yabr ayın­dan da­ha çox qar yağ­mış­dır. 2023-cü il­də qar  res­pub­li­ka­ya may, ap­rel ay­la­rın­da da yağ­sa­da əv­vəl­ki il­lə­rin yan­var, fev­ral, mart, de­kabr ay­la­rı ilə mü­qa­yis­də  azal­mış, ək­si­nə ya­ğış art­mış və təx­mi­nən nor­ma­ya bə­ra­bər ol­muş­dur. Or­ta il­lik tem­pe­ra­tur nor­ma­dan 2022-ci il­də 20C, 2023-cü il­də isə 2.2 0C çox ol­muş­dur.

Açar sözlər: Böyük Qafqaz, Kiçik Qafqaz, orta illik temperatur, meteoroloji elementlər, qar, yağış,  müşahidə məlumatları.

ƏDƏBİYYAT

  1. COP 29 [Electronic resource] URL: https://unfccc.int/, (date of access: 08.06.2025).
  2. Eastern European nations pave way for Baku to host COP29, Financial Times. [Electronic resources] URL: https://www.ft.com/content/95965689-d79b-4924-992a-8b4a9d7a8fe6, (date of access: 08.06.2025).
  3. Karamouz, M., Ahmadi, A., Akhbari, M. (2011) Groundwater hydrology: Engineering, Planning, and Management. CRC Press, 634 p.
  4. Mahmudov, R. N. (2018) Modern climate chan-ges and dangerous hydrometeorological phenomena. – Baku: National Aviation Academy, Vol. 232
  5. Mahmudov, R.N. (2016) Current Climate Chan-ges and Dangerous Hydrometeorological Phenomena. Baku. 158 p. (in Russian)
  6. Mahmudov, R.N. (2022) Regional Climate Changes and Dangerous Hydrometeorological Phe-nomena in Azerbaijan. Baku: NAA. 208 p. (in Russian)
  7. Multi-year synoptic observation data of the National Hydrometeorological Service under the Ministry of National Security for the periods of 2017-2023. Baku, 2024.
  8. Rokni, K., Ahmad, A., Selamat, A., Hazini, S.. (2014) Water Feature Extraction and Change Detection Using Multitemporal Landsat Imagery // Journal of Remote Sensing, Vol. 6, pp. 41.
  9. The GA Handbook: A practical guide to the United Nations General Assembly (2 ed.). (2017) New York: Permanent Mission of Switzerland to the United Nations, p. 124. ISBN 978-0-615-49660-3.
  10. UNESCO and UNESCO i – WSSM. (2019) Water Security and the Sustainable Development Goals (Series 1). Global Water Security Issues (GWSI) Series, UNESCO Publishing, Paris, p. 210
  11. UNFCCC [Electronic resource] URL: https://cop29.az/en/home, (date of access: 08.06.2025)

 

Çapa qəbul olunub: 10 iyun 2025

Məqaləni yüklə

R.N.Mahmudov,  F.S.Dadaşova, M.F.Süleymanov – Azərbaycan Respublikasında  temperatur, qar,  yağıntı  rejiminin (2017-2023 çoxillik  dövrü üzrə) təhlili. Coğrafiya və təbii resurslar, №1 (23), 2025, səh. 17-21.