AZƏRBAYCAN ÇAYLARININ EKOLOJİ AXIMININ HOLİSTİK TƏYİNİ METODU (ƏLİÇANCAY VƏ ŞƏMKİRÇAYIN TİMSALINDA)

F.Ə.İmanov¹, R.H.Verdiyev², S.İ.Əliyev³, E.H.Əliyev⁴, C.A.Məmmədova⁵

¹“Sukanal” Elmi Tədqiqat və Layihə İnstitutu, ”Azərsu” ASC, AZ1012, Bakı, Moskva pr., 67

²Milli Hidrometeorologiya Xidməti, AZ1154,  Bakı, Heydər Əliyev pr., 10

³Bakı Dövlət Universiteti, AZ1148, Bakı, Z. Xəlilov küç., 23

^4“Azərsu” ASC-nin  Mərkəzi Laboratoriyası, AZ1141,  Bakı, A. Abbasov küç., 137

⁵“Sukanal” Elmi Tədqiqat və Layihə İnstitutu, “Azərsu” ASC, AZ1012, Bakı, Moskva pr., 67

[email protected]

X ü l a s ə

Məqalə çayların ekoloji axımının holistik yanaşmaya əsaslanan təyini me­toduna həsr olunmuşdur. Ekoloji axımın əhəmiyyəti, mövcud qiy­mətlən­dir­mə metodları haqqında qısa məlumat verilmiş, təklif edilən metodun Əli­can­çay və Şəmkirçay hövzələrində  tətbiq mexanizmi təqdim edilmişdir. Gös­tərilmişdir ki, Azərbaycan çayları üçün holistik metod ilk dəfə işlənib və çay­ların hidroloji rejimi və hidromorfologiyası, çay sularının fiziki-kimyəvi gös­təriciləri, çaydibi fauna növləri və sudan istifadə haqqında çöl təd­qi­qat­larının nəticələrindən də istifadə olunub. Digər çay hövzələri üzrə belə məlu­matların azlığı metodun kütləvi tətbiqini çətinləşdirir. Bunu nəzərə alaraq müşahidə məlumatları olmayan çayların tələb olunan göstəricilərini qiy­mət­ləndirmək üçün təkliflər hazırlanmışdır.

Açar sözlər: ekoloji axım, holistik metod, su sərfi, suyun keyfiyyəti, hidrobioloji göstəricilər

ƏDƏBİYYAT

1.Abduyev M.A. Azərbaycanın dağ çaylarının hid­rokimyəvi xüsusiyyətlərinin coğrafi qanuna­uyğun­luq­ları. ADPU-nəş. Bakı-2021. 363 s.

2.Hacıyev Q.Ə. Çayların ekoloji vəziyyəti (xəritə) //Azər­baycan Respublikası Milli Atlası. Bakı, 2014.- s.191.

3.İmanov F.Ə. Yay dövründə çayların ekoloji axımı (xə­ritə) //Azərbaycan Respublikası Milli Atlası. Bakı, 2014.- s.175.

4.Rüstəmov S.H. Minimal illik axım (xəritə) //Azər­baycan SSR-in Atlası. Bakı-Moskva, 1963.- s.73.

5.Владимиров А.М., Иманов Ф.А. Принципы оцен­ки экологического стока рек // Вопросы эко­ло­гии и гидрологического расчёта. – СПб., изд. РГГМИ, 1994, вып.116, С.4-7.

6.Вода России. Малые реки / Под ред. А.М. Черняева; ФГУП  РосНИИВХ. Екатеринбург: Изд-во «АКВА-ПРЕСС», 2001. 804 с.

7.Иманов Ф.А. Минимальный сток рек Кавказа. Баку, Изд-во “Нафта -пресс”, 2000.- с.298.

8.Иманов Ф.А., Раджабов Р.Ф., Нуриев А.А. Ме­тод определения экологического стока рек Азер­байджана. // Водное хозяйство России. № 5, 2017, С.90-101.

9.Фащевский Б.В. Основы экологической гид­ро­логии. Мн.: Экоивест, 1996. 240 с.

10.Фролова Н.Л. Гидрологические ограничения природопользования // Вопросы географии. Сб. 133: Географо-гидрологические исследования. – М.: Издательский дом «Кодекс», 2012.-C.456-478.

11.Ресурсы поверхностных вод СССР. Л.: Гид­ро­ме­теоиздат – 1971. Т.9, Вып.4. – 228с.

12.РД52.24.309 – 2016. Руководящий документ. Ор­ганизация и проведение режимных наблюдений за загрязнением поверхностных вод суши. Рос­гид­ро­мет, ФГБУ, ГХИ, 2016. – 104 с.

13.Benítez, C. and Schmidt, G.2012. Analysis of im­ple­mentation of Environmental Flow in the wider con­text of the river basin management plans (Report drafted in the framework of the Comparative Study of Pressures and Measures in the Major River Management Plans.Task 3d: Water Abstraction and Water Use).

14.Ecological flows in the implementation of the Water Framework Directive. European Commission Guidance Document № 31. 2015.

15.EU Water Framework Directive, (2000/60/EC), European Communities, 2000.

16.Imanov F.A., Rajabov R.F., Nuriyev A.A. A met­hod to determine ecological flows: A Case Study for  mo­untainous Ganjachay River in Azerbaijan // 31st session EFC/FAO Working Party on the Management of  Mountain  Watersheds. Management. Prague, 2017, September 4-6, Pp.15-25.

17.Tharme R.E. A global perspective on envi­ron­men­tal flow assessment emerging trends in the deve­lop­ment and  application of environmental flow meto­do­logies for rivers // River research and applications-19-2003- pp. 397-441.

18.USAID 2017. The assessment of environmental flow for the rivers and streams of Georgia. USAID go­verning for growth (g4g) in Georgia. Contract number: aid-114-c-14-00007. Deloitte consulting ll p.

Çapa qəbul olunub: 05 oktyabr 2021

Məqaləni yüklə