Coğrafiya və təbii resurslar

ŞƏRQİ AZƏRBAYCAN ƏRAZİSİNİN PALEOMÜHİTİNİN ERKƏN VƏ ORTA MİOSEN DÖVRÜNDƏ TƏKAMÜLÜ (İSLAMDAĞ KƏSİLİŞİ ÜZRƏ)

Y.N.Tağıyeva, R.Ə.Fətəliyev, A.İ.Əliyev

AMEA akad. H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu, AZ 1143, Bakı, H.Cavid pr., 115

[email protected], [email protected]

DOI: 10.59423/gnr.2024.32.69.007

Xülasə.

Şərqi Azərbaycanda İslamdağ kəsilişi üzrə Erkən-Orta Miosen dövründə ətraf mühit şəraitinin tədqiqi zamanı alınmış nəticələrin, o cümlədən qırıntı göstəriciləri, aşınma indeksləri və palinomorf komplekslərin təhlili Erkən Miosendə quraqlıq şəraitinin mövcudluğunu, aşınma sürətinin azaldığını və okean duzluluğu orta səviyyədən yüksək olan (40%-dən yuxarı), oksigenlə zəif doymuş dərin su hövzəsi çöküntülərinin olduğunu aşkar etdi. Erkən Miosenin ortalarına qədər davam edən sonrakı quraqlaşma daha az duzlu (30-18 o/oo) və daha çox oksigenli su hövzəsinin göl və ya şelf mühitində baş vermişdir ki, bu da qurudakı eyni yaşlı yataqlarla müqayisədə dəniz çöküntülərini neft yataqlarının əmələ gəlməsində daha əlverişli ana süxurlara çevirmişdi. Geokimyəvi və palinoloji göstəricilər onu deməyə əsas verir ki, Kaynozoy qlobal soyuqlaşma dövrü olmasına baxmayaraq, həmin dövrdə Şərqi Azərbaycan ərazisi mülayim rütubətli və quraq isti iqlimlə xarakterizə olunurdu.

Açar sözlər: Paratetis, Böyük Qafqaz, Miosen, kəsiliş, çöküntü, gil mineralları, iqlim şəraiti.

ƏDƏBİYYAT

  1. Ализаде Ак.А., Тагиева Е.Н., Байрамова Ш.Ш. Палиностратиграфия и условия формиро-вания майкопской свиты Шамаха-Гобустанской области Азербайджана. Вестник Пермского Госу-дарственного Университета. Геология. 2014. Вып. 4(25), с. 8-21.
  2. Байрамова Ш.Ш., Тагиева Е.Н. Палино-флора майкопского времени (поздний олигоцен – ранний миоцен) и ее значение для стратиграфии и палеогеографии Азербайджана. ANAS Transactions, Earth Sciences 1 / 2023, 25-41; DOI: 10.33677/ggianas20230100091.
  3. Мамедов Т.А., Каримов В.Ю.,. Геология СССР. Маариф, Баку. 1987. 233.
  4. Чельцов Г. Абсолютная геохронология. / Стратиграфия СССР. Неогеновая система. Полу-том Ю. 2. Москва: Недра, 1986, с. 387-390.
  5. Abdullayev, E. and Leroy, S.G. Provenance of clay minerals in the sediments from the Pliocene Productive Series, western South Caspian Basin. Mar. Pet. Geol., 73, 2016. Pp. 517–527.
  6. Allen, M.B., Armstrong, H.A.,. Arabia-Eurasia collision and the forcing of mid- Cenozoic global cooling. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology. 2008. 265, 52–58. https://doi.org/10.1016/j.palaeo…04.021.
  7. Baldermann, A., Abdullayev, E., Taghiyeva, Y., Alasgarov, A., Javad-Zada, Z., Sediment petro-graphy, mineralogy and geochemistry of the Mio-cene Islam Dağ Section (Eastern Azerbaijan): implications for the evolution of sediment provenance, palae-environment and (post-) depositional alteration patterns. Sedimentology 2020. https://doi.org/10.1111/sed.12638 sed.12638.
  8. Baldi, T. The early history of the Paratethys. Fo€ldt. Ko€zl. Bull. Hung. Geol. Soc., 1980. 110, 456–472.
  9. Buryakovsky, L.A., Chilingar, G.V., Amin-zadeh, F. Petroleum Geology of the South Caspian Basin. Butterworth-Heinemann, Boston, 2001, 442 pp.
  10. Ershov, A., Brunet, M.-F., Nikishin, A.M., Bolotov, S.N., Nazarevich, B.P., Korotaev, M.V. Northern Caucasus basin: thermal history and synthesis of subsidence models. Sed. Geol., 2003.156, 95–118.
  11. Feyzullayev, A.A., Guliyev, I.S. and Tagiyev, M.F. Source potential of the Mesozoic-Cenozoic rocks in the South Caspian Basin and their role in forming the oil accumulations in the Lower Pliocene reservoirs. Petrol. Geosci., 2001. 7, 409–417.
  12. Golonka, J. Plate tectonic evolution of the southern margin of Eurasia in the Mesozoic and Cenozoic. Tectonophysics, 2004. 381, 235–273.
  13. Hudson, S.M., Johnson, C.L., Efendiyeva, M.A., Rowe, H.D., Feyzullayev, A.A. and Chingiz, S.A. Stratigraphy and geochemical characterization of the Oligocene- Miocene Maikop Series: implications for the paleogeography of eastern Azerbaijan. Tecto-nophysics, 2008. 451, 40–55.
  14. Johnson, C.L., Hudson, S.M., Rowe, H.D., Efendiyeva, M.A. Geochemical constraints on the Palaeocene- Miocene evolution of eastern Azerbaijan, with implications for the South Caspian basin and eastern Paratethys. Basin Res., 2010. 22, 735–755.
  15. Lawrence, J.R., Drever, J.I., Anderson, T.F. and Brueckner,H.K. Importance of alteration of vol-canic material in the sediments of Deep Sea Drilling Site 323: chemistry, 18O/16O and 87/86Sr. Geochim. Cosmochim. Acta, 1979. 43, 573– 588.
  16. Popov, S.V., Ro€gl, F.,    Rozanov, A.Y.,    Steininger, F.F., Shcherba, I.G. and Kovac, M. Litho-logical- Paleogeographic maps of Paratethys: 10 Maps Late Eocene to Pliocene. Cour. Forsch. Senckenberg, 2004. 250, 46.
  17. Popov, S.V., Sychevskaya, E.K., Akhmet‘ev, M.A., Zaporozhets, N.I. and Golovina, L.A. Stratigraphy of the Maikop Group and Pteropoda Beds in Northern Azerbaijan. Stratigr. Geol. Correl., 2008. 16, 664–677.
  18. Popov, S.V., Antipov, M.P., Zastrozhnov, A.S., Kurina, E.E. and Pinchuk, T.N. Sealevel fluctuations on the Northern Shelf of the Eastern Paratethys in the Oligocene- Neogene. Stratigr. Geol. Correl., 2010. 18, 200–224.
  19. Ro€gl, F. Mediterranean   and   Paratethys.   Facts   and hypotheses of an Oligocene to Miocene Paleogeography (short overview). Geol. Carpath., 1999. 50, 339–349.
  20. Sachsenhofer, R.F., Hentschke, J., Bechtel, A., Coric, S., Gratzer, R., Gross, D., Horsfield, B., Rachetti, A. and Soliman, A. Hydrocarbon potential and depositional environments of Oligo-Miocene rocks in the Eastern Carpathians (Vrancea Nappe, Romania). Mar. Pet. Geol., 2015. 68 Part A), 269–290.
  21. Vincent, S.J., Morton, A.C., Carter, A., Gibbs, S. and Barabadze, T.G. Oligocene uplift of the Western Greater Caucasus: an effect of initial Arabia-Eurasia Collision. Terra Nova, 2007.19, 160–166.
  22. Washburn, A.M., Hudson, S.M., Selby, D., Abdullayev, N. and Shiyanova, N. Re-Os geochronology and chemostratigraphy of the Maikop series source rocks of eastern Azerbaijan. J. Petrol. Geol.,2018. 41, 411–416.

Çapa qəbul olunub: 15 noyabr 2024

Məqaləni yüklə

Y.N.Tağıyeva, R.Ə.Fətəliyev, A.İ.Əliyev – Şərqi Azərbaycan ərazisinin paleomühitinin erkən və orta miosen dövründə təkamülü (İslamdağ kəsilişi üzrə). Coğrafiya və təbii resurslar, №2 (22), 2024, səh. 40-46.