География и природные ресурсы

XƏZƏR DƏNİZİNİN SƏVİYYƏ TƏRƏDDÜDÜNÜN BÖYÜK QAFQAZIN ŞİMAL-ŞƏRQ YAMACI DÜZƏNLİKLƏRİNİN SAHİL ZONALARINDA YARATDIĞI EKOLOJİ PROBLEMLƏR

E.S.Sultanov

Fövqəladə Hallar Nazirliyi Su Ehtiyatları Dövlət Agentliyi,  AZ 1000, Rəsul Rza küçəsi 51, Bakı, Azərbaycan

[email protected]

DOI: 10.59423/gnr.2024.41.31.014

X ü l a s ə

Mə­qa­lə­də, Ba­kı mən­tə­qə­sin­də inst­ru­men­tal mü­şa­hi­də­lə­ri­nin əv­və­lin­dən apa­rı­lan mü­şa­hi­də mə­lu­mat­la­rı əsa­sın­da, 1920-ci il­dən 2022-ci ilə ki­mi Xə­zər də­ni­zi­nin sə­viy­yə­si­nin or­ta ço­xil­lik qiy­mət­lə­ri­nin də­yiş­mə­lə­ri təh­lil edi­lir. At­mos­fer pro­ses­lə­ri­nin Xə­zə­rin su­top­la­yı­cı höv­zə­si­nə tə­si­ri ilə əla­qə­dar də­niz sə­viy­yə­sin­də­ki tə­rəd­düd­lə­rin sə­bəb­lə­ri nə­zər­dən ke­çi­ri­lir. Də­niz sə­viy­yə­si­nin də­yiş­mə­lə­ri üz­rə ta­ri­xi mə­lu­mat­lar və inst­ru­men­tal mü­şa­hi­də mə­lu­mat­la­rı əsa­sın­da, həm­çi­nin iq­lim amil­lə­ri­ni nə­zə­rə ala­raq, sə­viy­yə­nin uzun­müd­dət­li proq­no­zu ilə əla­qə­dar mü­la­hi­zə­lər söy­lə­ni­lir. Qeyd edi­lir ki, də­niz sə­viy­yə­si­nin XXI əs­rin or­ta­la­rı­na qə­dər en­mə­si eh­ti­mal edi­lir. Mə­qa­lə­də, Xəzər dənizinin səviyyə tərəddüdünün Böyük Qafqazin şimal-şərq yamaci düzənliklərinin sahil zonalarinda yaratdiği ekoloji problemlər araşdırılır.

Açar sözlər: Xəzər dənizi, instrumental müşahidələr, səviyyə tərəddüdləri, sahil zona, yeraltı sular, ekoloji problemlər.

ƏDƏBİYYAT

  1. Xəlilov Ş.B. Azərbaycanın ekocoğrafi prob­lem­ləri. Bakı, “Nafta-Press”, 2006, 160 s.
  2. İsmayılov M.C. Şollar düzü və Lənkəran ovalığı landşaftlarının dinamikası // Azərb. SSR EA xəbərləri. Yer elmləri seriyası. 1986, №3, s. 42-49.
  3. Məmmədov R.M. Xəzər dənizinin hidrome­teoro­logiyası. Bakı, “Avrora” , 2013, 176 s.
  4. Sultanov E.S. Yalama-Nabran rekreasiya və tu­rizm zonasının müasir ekoloji problemləri. / Bakı Döv­lət Universitetinin 90 illiyinə həsr olunmuş «Azər­bay­canın müasir ekocoğrafi şəraitinn dəyişməsində an­tro­pogen amilin rolu» mövzusunda Beynəlxalq Elmi Kon­fransın materialları. Bakı: Bakı Dövlət Universiteti nəş­riyyatı, 2009. s. 741-747.
  5. Алиев А.С. Подъем уровня Каспийского моря и затопление прибрежной зоны Азербайджанской Республики. Баку: Элм, 2007, 144 с.
  6. Алиев А.С., Гардашов Р.Г., Сулейманлы Д.Г. Особенности колебания уровня каспийского моря в последние 180 лет. Coğrafiya və təbii resurslar, №1 (16), Bakı: 2022, səh. 21-26
  7. Мамедов Р.М. Гидрометеорологическая из­менчивость и экогеографические проблемы Кас­пийского моря. Баку: Элм, 2007, 436 с.
  8. Мансимов М.Р., Мамедов Р.М., Алиев А.С. Колебание уровня и социально-экономические проблемы прибрежной зоны Каспийского моря. // Гид­рометеорология и мониторинг окружающей сре­ды, №2, Баку: 1999. с.49-59

Fond materialları

  1. Həsənov R.B., Əsgərov Ə.B. və başqaları. 2005-2008-ci illərdə Azərbaycan Respublikası ərazisində yeraltı suların monitorinqinin aparılması işlərinin nə­ti­cələri haqqında hesabat. Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi Dövlət Geoloji İnformasiya Fondu, Bakı: 2009
  2. Salahov S.S. Qasımova E.P. və başqaları. 2005-2008-ci illərdə Summqayıtçay-Dəvəçiçay arası Xə­zəryanı sahənin geoekoloji şəraitinin öyrənilməsi işlərinin nəticələri haqqında hesabat. Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi Dövlət Geoloji İnformasiya Fondu, Bakı: 2009.
  3. Məmmədov R.H., Əsgərov Ə.B. və başqaları. 2014-2017-ci illərdə Azərbaycan Respublikası əra­zi­sin­də yeraltı suların monitorinqinin aparılması işlərinin nəticələri haqqında hesabat. Ekologiya və Təbii Sər­vət­lər Nazirliyi Dövlət Geoloji İnformasiya Fondu, Bakı: 2018.
  4. Məmmədov R.H., Əsgərov Ə.B. və başqaları. 2018-2021-ci illərdə Azərbaycan Respublikası əra­zi­sin­də yeraltı suların monitorinqinin aparılması işlərinin nə­ticələri haqqında hesabat. Ekologiya və Təbii Sər­vət­lər Nazirliyi Dövlət Geoloji İnformasiya Fondu, Bakı: 2022.

 

Çapa qəbul olunub: 15 mart 2024

Məqaləni yüklə

E.S.Sultanov — Xəzər dənizinin səviyyə tərəddüdünün Böyük Qafqazın şimal-şərq yamacı düzənliklərinin sahil zonalarında yaratdığı ekoloji problemlər. Coğrafiya və təbii resurslar, №1 (21), 2024, səh. 104-110.