XƏZƏR DƏNİZİNİN QƏRB SAHİLİ MORFOSTRUKTURLARININ LANDŞAFT DİFFERENSASİYASINA TƏSİRİNİN TƏHLİLİ

S.M.Zeynalova

Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi, akad. H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu. AZ 1143, Bakı ş., H.Cavid pr. 115

[email protected]

DOI: 10.59423/gnr.2024.49.54.004

Xülasə

Relyef əmələ gəlməsi faktorlarının və şəraitinin mürəkkəb kombinasiyası, onların zaman dəyişkənliyi, eləcə də antropogen təsir Xəzər dənizinin sahil zolağının geosistemlərinin həm morfogenetik, həm də xronoloji cəhətdən son dərəcə müxtəlifliyini müəyyən etmişdir. Xəzər dənizi sahillərinin morfoloji xüsusiyyətləri aşınma və materialların yığılması və yeni sahil for­ma­larının əmələ gəlməsi proseslərinin təsirinin nəticəsidir. Bununla belə, qeyd etmək lazımdır ki, Xəzər dənizi sahillərinin morfologiyası onların son 20 ildə inki­şafında mövcud tendensiyaları əks etdirir ki, bunlardan da başlıcası eroziyaya meyldir. Tədqiq olunan sahil zolağının landşaft xüsu­siy­yətləri əsasən ərazinin geoloji inkişafının uzun və mürəkkəb tarixi, üç böyük morfostruktur zonanın qov­şağında yerləşməsi ilə əvvəlcədən müəyyən edilir. Sahil geosistemlərinin formalaşmasına, xüsusilə Xəzər dənizinin səviyyəsindəki dalğalanmalar, iqlim dəyi­şik­liyi və son zamanlar çox istiqamətli deformasiyalar tə­sir göstərmişdir.

Açar sözlər: Xəzər dənizi, sahil morfologiyası, landşaftlar, morfostruktur, aşınma, akkumulyasiya

Ədəbiyyat

1.Геоморфологическое районирование СССР и прилегающих морей. /Под ред. Воскресенского С.С., Леонтьева О.К./. М.: Высшая школа, 1980, 343 с.

2. Игнатов Е.И., Каплин П.А., Лукьянова С.А., Соловьева Г.Д. Влияние современной трансгрессии Каспийского моря на динамику его берегов // Геоморфология, №1, 1992, с. 12-21.
3. Козина Н.В. Минеральный состав донных отложений и особенности современного осад­ко­накопления в Каспийском море. — Дисс. на соиск. уч. степ. канд. геолого-минералог. наук. — М.: Институт океанологии им.П.П.Ширшова РАН, 2015, 245 с.
4. Курбанов Р.Н. Морфология и история раз­вития юго-восточного побережья Каспийского моря в позднем плейстоцене и голоцене. – Ав­то­реферат дисс. на соиск. уч. степ. канд. геогр. наук. — М.: ИГ РАН, 2014, 28 с.
5. Леонтьев О.К., Маев Е.Г., Рычагов Г.И. Гео­мор­фология берегов и дна Каспийского моря. М.: изд-во МГУ, 1977, 210 с.
6. Мамедов Р.М., Б.А.Будагов, А.А.Микаилов, Х.Р.Исматова . Опустынивание и деградация ландшафтов Абшеронского полуострова // Между­народная конференция «Взаимодействие общества и окружающей среды в условиях глобальных и региональных изменений».-Москва; Барнаул, 2003. С. 79-80.
7. Мамедов Р.М., Гардашов Р.Г., Алиев А.С. Разработка метода точного определения береговой линии Каспийского моря с использованием спут­никовых изображений // Материалы между­на­родной конференции: Экосистема Каспийского моря и прилегающих территорий: угрозы и риски.- Баку, 2010.- С. 25-28.
8. Мамедов Р.М. Жестокие штормы на аква­тории Абшеронского района Каспийского моря // «Qloballaşma ilə əlaqədər fövqəladəhallara qarşı mübarizənin müasir problemləri» beynalxalq elmi-praktiki konfransın materialları: Bakı, 2012. s. 25-31.
9. Мамедов Р.М. Воздействие климатических изменений и антропогенной нагрузки на эко­сис­тему Каспийского моря // «Географические проб­лемы региона Каспийского моря и изучение путей достижения устойчивого развития территорий». Баку, 2014.
10. Никифоров Л.Г., Рычагов Г.И. Развитие бе­регов Каспийского моря в условиях современного повышения уровня // Вестник МГУ, 1988. Серия геогр., №2. С. 47-51.
11. Родкин М. В. Флюидогеодинамическая мо­дель литосферы Южного Каспия // Геотектоника, 2003, № 1, c. 43-53.
12. Рычагов Г.И. Уровенный режим Кас­пийского моря за историческое время // Вестник Московского университета. Серия 5: География. 1993. № 4.
13. Рычагов Г.И. Уровень Каспийского моря на рубеже ХVIII — ХIХ веков // Геоморфология. 1994. № 2.
14. Свиточ А.А. Большой Каспий: строение и история развития. М.: изд-во МГУ, 2014. 272 с.
15. Хаин В. Е. Проблема происхождения и возраста Южно-Каспийской впадины и ее воз­мож­ные решения // Геотектоника, 2005, № 1, с. 40-44.
16. Шейхи Д.Б. Геоморфология и история развития юго-западного побережья Каспийского моря (Иран, область Гилян). — Автореферат дисс. на соиск. уч. степ. канд. геогр. наук. М.: Гео­гра­фи­ческий факультет МГУ, 2013, 24 с.
17. İsmayilov M.J., Zeynalova S.M., Guliyeva S.Y. Transformation and dynamics of structural-genetic features of the landscapes of the Caspian coast plains (on the example of the Salyan, south-east Shirvan and Lankaran plains) // Proceedings of the Bulgarian Academy of Sciences. Comptes rendus de l’Acad´emie bulgare des Sciences Bulgaria, 2023, Vol 76, № 6, pp. 925-935.

Çapa qəbul olunub: 15 mart 2024

Məqaləni yüklə

S.M.Zeynalova — Xəzər dənizinin qərb sahili morfostrukturlarının landşaft differensasiyasına təsirinin təhlili. Coğrafiya və təbii resurslar, №1 (21), 2024, səh. 25-33.