География и природные ресурсы

DUMANLI GÜNLƏRİN ABŞERON YARIMADASI VƏ ƏTRAF ADALARDA ZAMAN-MƏKAN ÜZRƏ PAYLANMASI

H.V.Məmmədova

Azərbaycan Hava Yolları QSC, “Azəraeronaviqasiya” HHİ, AZ1045, Bakı ş., H.Ə.Əliyev Beynəlxalq hava limanı

 [email protected]

DOI: 10.59423/gnr.2024.73.61.002

X ü l a s ə

Məqalədə Abşeron akvatoriyasında 1991-2020-ci illərdə baş verən du­man­ların günlər üzrə təkrarlanması təhlil edilmişdir. Bundan öncə duman­ların tədqiqat ərazisində təhlili nisbətən zəif aparılmışdır. Akvatoriyada dumanlı günlərin 1991-2020-ci illərdə zaman-məkan daxilində paylanması araş­dırılmışdır. Məqalədə, akvatoriyada yerləşən 6 hidrometeoroloji stan­si­yanın ilkin məlumatlarından istifadə edilmişdir.  Tədqiqat göstərir ki, Abşe­ron yarımadası və ətraf adalarda dumanlar daha çox ilin soyuqdan istiyə ke­çən və soyuq dövrlərində müşahidə edilir.  Belə ki,  onların təkrarlanmasının maksimumu mart və aprel aylarına təsadüf edir. Dumanlı günlərin çoxillik dövr üzrə dəyişməsi iqlim dəyişmələrinin təsiri ilə baş vermişdir. İl ərzində dumanların təkrarlanmasının səth üzrə paylanmasına yenidən baxılmışdır. Duman üzrə aparılan tədqiqatlarının nəticələri, aviasiya nəqliyyatının işinin səmərələşdirilməsində xüsusi rol oynaya bilər.

Açar sözlər: Advektiv və radiasiya dumanları, təhlükəli atmosfer hadisələri, meteoroloji görünüş məsafəsi, hava temperaturu, GİS mühiti, akvatoriya.

ƏDƏBIYYAT

  1. Abdullayev V.R. Azərbaycanın Xəzərsahili əra­zilərində iqlim əmələgətirici amillər // – Bakı: Azər­baycan Coğrafiya Cəmiyyətinin Əsərləri, c. XVI, – s. 277–279.
  2. Azərbaycan Respublikasının Milli Atlası [Xə­ritə] / – Bakı: Dövlət Torpaq və Xəritəçəkmə Komitəsi, – 2014. – 444 s.
  3. Azərbaycan Respublikasının Coğrafiyası / red. R.M.Məmmədov. – Bakı: Avropa, – c. 1: Fiziki Coğrafiya. – 2015. – 530 s.
  4. Hüseynov N.Ş. Sinoptik meteorologiya / N.Ş. Hüseynov. –Bakı: Səda, –2011. – 316 s.
  5. Hüseynov N.Ş. Azərbaycan Respublikasının Beynəlxalq aeroportlarında temperatur rejiminin təhlili / N.Ş.Hüseynov, B.M.Məlikov, A.X.Hacıyev [və b.] // – Bakı: Milli Aviasiya Akademiyasının Elmi Məc­mu­ələri, – 2013. № 2, –s. 155–161.
  6. Xəzər Dənizinin Hidrometeoroloji Atlası [Xə­ritə] / – Bakı: Nafta-Press, –2014. –300 s.
  7. İmanov, F.Ə. Hidrometeorologiyada statisik me­todlar / F.Ə.İmanov. – Bakı: MBM, – 2011, – 272 s.
  8. Mahmudov R.N. Azərbaycanda regional iqlim də­yişmələri və təhlükəli hidrometeoroloji hadisələr / R.N.Mahmudov. – Bakı: Milli Aviasiya Akademiyası, – 2022. – 210 s.
  9. Гусейнов Н.Ш., Диспетчеру и летчику о метеорологии (Обеспечение метеорологической безапасности полетов)/ Н.Ш.Гусейнов, — Mairitus: Lap Lambert Academic Publishing, -2018. – c. 104.
  10. Гусейнов Д.С. Особенности распределения многолетнего температурного режима на тер­ри­то­рии Азербайджана // – Москва: Гидро­метео­роло­ги­ческие исследования и прогнозы, – 2020. № 4, – c. 110-116.
  11. Климат Азербайджан Под редакцией Э.М. Шихлинского, А.А. Мадатзаде, 1968 г.
  12. Сафаров С.Г., Сафаров Э.С., Гусейнов Дж.С., Исмайылова Н.Н. Современные изменения атмосферных осадков на Каспийском побережье Азербайджана // Океанологически исследования, Москва, 2020, Том 48, № 1, c.27–44, DOI: 10.29006/1564–2291.JOR–2020.48(1).
  13.  Huseynov N.Sh., Huseynov J.S. Distribution of the Contemporary Precipitation Regime and the Impact of Climate Change on it within the Territory of Azerbaijan // Journal of Geography & Natural Di­sas­ters, Barcelona, 2022, Volume 12,  Issue 4, №: 1000254, DOI: 10.35841/2167-0587.22.12.254

 

Çapa qəbul olunub: 15 mart 2024

Məqaləni yüklə

H.V.Məmmədova — Dumanlı günlərin Abşeron yarımadası və ətraf adalarda zaman-məkan üzrə paylanması . Coğrafiya və təbii resurslar, №1 (21), 2024, səh. 11-16.