Coğrafiya və təbii resurslar

QARABAĞ VƏ ŞƏRQİ ZƏNGƏZUR REGİONU LANDŞAFTLARININ EKOGEOKİMYƏVİ XÜSUSİYYƏTLƏRİ

M.C.İsmayılov, F.V.Məmmədova,  S.M.Zeynalova, İ.Y. Kuçinskaya,  E.A.Cəbrayılov, K.E.Mahmudova, Ş.C.Vəliyeva

AR Elm və Təhsil Nazirliyi akademik H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu

[email protected], [email protected]

DOI: 10.59423/gnr.2025.41.61.005

Xü­la­sə. Çöl təd­qi­qat­la­rın­da Şər­qi Zən­gə­zur əra­zi­sin­dən gö­tü­rül­müş tor­paq və  bit­ki nü­mu­nə­lə­ri­nin “El­vax-CEP 01” mar­ka­lı rent­gen-fluo­res­sent spekt­ro­met­ri va­si­tə­si­lə ana­li­zi apa­rıl­mış­dır. Ana­liz­lə­rin nə­ti­cə­lə­ri gös­tər­di ki, əra­zi­də yal­nız xlor (Cl) Yer qa­bı­ğın­da­kı klark sə­viy­yə­sin­də­dir və di­gər bü­tün ele­ment­lər klar­ka nis­bə­tən də­fə­lər­lə (hət­ta 10 və yüz də­fə­lər­lə) çox­dur. Mü­əy­yən olun­du  ki, re­gi­on­da sul­fat­lı mak­ro­bir­ləş­mə­lər ti­po­morf­dur və əra­zi­də  nat­ri­um­lu, kal­si­um­lu, maq­ne­zi­um­lu duz­lar üs­tün­lük təş­kil edir. Kim­yə­vi ele­ment­lə­rin, xü­su­si­lə ağır me­ta­lal­rın nor­ma­dan çox ol­ma­sı əra­zi­də geo­kim­yə­vi ano­ma­li­ya ocaq­la­rı­nı­ın ya­ran­ma eh­ti­ma­lı­nı ar­tı­rır. Bu­na gö­rə də “Bö­yük qa­yı­dış”la əla­qə­dar ola­raq iş­ğal­dan azad olun­muş əra­zi­lər­də əha­li­nin və bio­ta­nın eko­lo­ji təh­lü­kə­siz­li­yi­nin tə­min olun­ma­sı üçün eko­geo­kim­yə­vi təd­qi­qat­la­rın apa­rıl­ma­sı çox va­cib­dir. Mə­qa­lə­də Şər­qi Zən­gə­zur land­şaft­la­rı­nın geo­kim­yə­vi struk­tu­ru təh­lil edil­miş­dir.

Açar sözlər: Şərqi Zəngəzur, landşaft, kimyəvi ele-mentlər, miqrasiya, geokimyəvi birləşmələr, xəstəliklər.

ƏDƏBİYYAT

  1. Assessment of damage to the environment and natural resources as a result of Armenian armed aggression and aggression based on the information materials of the Ministry of Ecology and Natural Resources of the Republic of Azerbaijan (report) Baku – 2015.
  2. Budagov, B.A., Ahmadov, A.H., Rustamov, G.I. (2014) Medical ecogeochemical landscape map. “National Atlas” of the Republic of Azerbaijan, Baku. 443 p.
  3. Budagov, B.A., Ahmadov, A.H., Rustamov, G.I., Gahramanov, A.I. (2000) Geochemical landscape map of Azerbaijan. Baku.
  4. Bondarev, L.G. (1976). Landscapes of metals and man. M. 72 p.
  5. Filippova, V.A., Lysenkova, A.V. (2013) Chemistry of biogenic elements (lecture) // Problems of health and ecology. No. 4. P. 72-78. https://journal.gsmu.by/jour/article/view/1433/1405
  6. Gustavsson, H., Bolviken, B., Smith, D.B., Severson, BC. (2001) Geochemical Landscapes of the Conterminous United States—New Map Presentations for 22 Elements. U.S. Geological Survey Professional Paper 1648.
  7. Ismayilov, M.J., Zeynalova, S.M., Mammadbayov, E.Sh. [et al.] (2018) Estimation of the influence of mud volcanoes to the formation and ecological conditions of landscapes (on the pattern of south-eastern part of the major caucasus). International Scientific Journal ISJ Theoretical &Applied Science Philadelphia, -USA:. – pp. 161-169.
  8. Mammadova, F.V. (2022) Causes of geochemical pollution of landscapes in the liberated territories of Azerbaijan. Materials of the scientific-practical conference “Organization and management of natural-economic systems in the Karabakh and eastern Zangezur region”. Baku. pp. 369-375
  9. Mario, A.Z., Jan, A. Guido, C., Serenella, M., Massimiliano, P., Valeria, M.N. (2019) The essential metals for humans: a brief overview. Journal of Inorganic BiochemistryVolume 195, June, pp 120-129 https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0162013418306846
  10. Jaishankar, M., Tseten, T., Anbalagan, N., Mathew, B. B., & Beeregowda, K. N. (2014). Toxicity, mechanism and health effects of some heavy metals. Interdisciplinary toxicology, 7(2), 60. doi: 10.2478/intox-2014-0009.
  11. Perelman, A.I. (1989) Geochemistry. Mockva. 528 p.
  12. Rustamov, G.I., Kazimova, L.A. (2020) Geochemical classification of technogenic areas and study of scientific and theoretical features of zoning. Sumgayit State University. Department of Natural and Technical Sciences. Vol. 20, No. 4. pp. 51-56.
  13. Tangatarova, S.B., Khan Afroz, M.A., Zhumaeva A.T. (2023) Importance of chemical elements in the human body. journal of osh state university. medicine. No. 2(2), 54-59.

 

Çapa qəbul olunub: 10 iyun 2025

Məqaləni yüklə

M.C.İsmayılov, F.V.Məmmədova,  S.M.Zeynalova, İ.Y. Kuçinskaya,  E.A.Cəbrayılov, K.E.Mahmudova, Ş.C.Vəliyeva – Qarabağ və Şərqi Zəngəzur regionu landşaftlarının ekogeokimyəvi xüsusiyyətləri. Coğrafiya və təbii resurslar, №1 (23), 2025, səh. 28-37.