Coğrafiya və təbii resurslar

PALÇIQ VULKANLARININ  LANDŞAFTLARIN FORMALAŞMASINA VƏ EKOLOJİ ŞƏRAİTƏ TƏSİRİNİN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ (BÖYÜK QAFQAZIN CƏNUB-ŞƏRQ HİSSƏSİNİN TİMSALINDA)

S.M.Zeynalova1, M.C.İsmayılov1, E.Ş.Məmmədbəyov1, Q.İ.Rüstəmov1,

M.İ.Yunusov1, A.M.Rüstəmova1, E.E.Baloğlanov2, O.R.Abbasov2

1AMEA akad. H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu

2AMEA Geologiya və Geofizika İnstitutu

Xülasə. Məqalə, Azərbaycanda palçıq vulkanlarının geniş yayıldığı ərazilərin landşaftlarının formalaş­ması xüsusiyyətlərinin tədqiqinə həsr olunmuşdur. Müəyyən edilmişdir ki, palçıq vulkanları əsasən dağ yarımsəhra və quru-çöl landşaftlarında yayılmaqla, onların daxili diferensiasiyasını mürəkkəb­ləşdirir. Həmçinin relyefinə, geoloji yaşına, süxurların litoloji-geokimyəvi tərkibinə görə fərqli struktur-funksional xüsusiyyətlərə malik palçıq vulkanları landşaftlarının yaranmasına səbəb olur. Bundan əlavə, müxtəlif hipsometrik yüksəkliklərdə palçıq vulkanlarının yayıldığı ərazilərdə forma­laşan landşaftların geokimyəvi xüsusiyyətlərilə əlaqədar insan sağlamlığı və həyat fəaliyyəti üçün potensial ekoloji təhlükə və risklər müəyyənləşdirilməklə bərabər, qiymətləndirilmələr aparılmışdır.

ƏDƏBIYYAT

  1. Azərbaycanın ekoloji atlası.-2009, 2010.
  2. Azərbaycan Milli Atlası. Bakı, 2014.
  3. Budaqov B.Ə., Mikayılov A.A, Mişovdağ palçıq vulkanının geomorfoloji qurluşu və müasir landşaftları. Azərbaycan SSR EA “Xəbərləri”, yer elmləri seriyası, 1975, №5. s-73-79.
  4. Budaqov B.Ə., Mikayılov A.A., Ömərova X.U. Azərbaycanda palçıq vulkanlarının inkişaf etdiyi rayon­ların landşaftı. Azərbaycan SSR EA Coğrafiya İnstitu­tunun fondu. Bakı, 1972. s-291.
  5. Məmmədbəyov Е.Ş. Böyüк Qafqazın cənub-şərq yamacı təbii landşaftlarının екoloji хüsusiyyətləri. Azər­baycan Coğrafiya Cəmiyyətinin əsərləri: ХII cild. Baкı, 2008, səh. 106-113.
  6. Miкayılov A.A. Azərbaycanın palçıq vulкanları­nın gеniş yayıldığı ərazilərinin müasir landşaftı /Azər­baycan SSR rеlyеfinin inкişaf tariхi məsələləri və land­şaftları. Coğrafiya İnstitutunun əsərləri. ХVI cild. Baкı, Еlm, 1976, s. 112-134.
  7. Алиев Ад.А., Гулиев И.С., Рахманов Р.Р. Ка­талог извержений грязевых вулканов Азербайджана (1810-2007 г г) , Баку, “Nafta -Press”, 2009, -110 с.
  8. Алиев Ад.А., Рахманов Р.Р. Количественная оценка грязевулканических процессов Азербайджа­не. Изв НАН Азерб., наука о земле, 2008, №2, с. 17-28.
  9. Алиев Ад.А., Саражалинская Т.М. Новые дан­ные о минералогии глинистых пород-выбрьсов грязевых вулканов Азербайджана Изв. НАН, наука о Земле, 2011, № 1, с 36-45.
  10. Ахмедов А.Г. Геохимия ландшафтов грязе­вых вулканов (Чеилдаг, Кейреки и Демирчи). Авто­реф. диссер.наук. Баку, 1975, с-30
  11. Алиев Ад.А., Гулиев И.С., Дадашев Ф.Г, Рах­манов Р.Р. Атлас грязевых вулканов Мира. Баку: Изд-во «Nafta-Press», Sandro Teti Editore, 2015, 322 c.
  12. Будагов Б.А., Микаилов А.А. Развитие и фор­мирование ландшафтов Юго-Восточного Кавказа в связи с новейшей тектоникой. Баку, «Элм», 1985, 176 с.
  13. Зейналова С.М. Выявление эколого-ланд­шафтного состояния в регионах интенсивного раз­вития грязевого вулканизма. Мат. Научно практич. Конф., 8-9 июня, Алматы, 2004-с, 69-71.
  14. Зейналов М.М. Грязевые вулканы Южного Кобыстана и их связь с газонефтяными месторожде­ниями. Баку, 1960.
  15. Керимова Э.Д. Формирование и дифферен­ци­ация ландшафтов районов развития грязевых вул­ка­нов. Автореферат дис. на соис. уч. ст. док. фил. по географии. Баку, Институт географии им. акад. Г.А. Алиева, 2010. — 26 стр.
  16. Лилиенберг Д.А. К морфологии грязевых вул­канов Юго-Восточного Кавказа. М-лы по гео-морф. и палеогеограф. СССР. М.: Изд-во АН СССР, 1955. Вып. 14. С. 173-189.
  17. Перельман А.И. Геохимия. Москва, 1989, 528 с.
  18. Перельман А.И. Геохимия ландшафта. Мос­ква, 1975, 343 с.
  19. Рахманов Р.Р. Грязевые вулканы и их значе­ние в прогнозировании газонефтеносности недр. М.: Недра, 1987. – 174 с.
  20. Якубов А.А., Ализаде А.А., Зейналов М.М. Грязевых вулканы Азербайджана. Атлас. Баку. Элм, 1971. -256 с.
  21. Якубов А.А., Дадашев Ф.Г., Зейналов М.М. и др. О новейших извержения грязевых вулканов юго-восточной части Большого Кавказа. Баку, Элм, 1970. -117 с.
  22. Baloglanov E.E., Abbasov O.R., Akhundov R.V., Nuruyev I.M. Daily gryphon-salse activity of mud volcanoes and geo-ecological risk (based on researches, conducted in Gaynarja mud volcano) // Water resources, hydraulic facilities and environment. Baku, 2017, pp. 512-517.
  23. Baloglanov E.E., Abbasov O.R., Akhundov R.V., Huseynov A.R., Abbasov K.A., Nuruyev I.M. Daily activity of mud volcanoes and geoecological risk: a case from Gaynarja mud volcano, Azerbaijan // Euro­pean Journal of Natural History. 2017. Issue 4, pp. 22-27.
  24. Cothray J.E., Aliyev Ad.A. Delineation of Mud Volcano Complex, Sacrificial Mudflows, Slump Blocks, and Shallow Gas Reservoirs Offshore Azer­ba­i­jan.Offshore Technology Conference. Houston, Texas, USA, May 1-4, 2000, pp. 28.
  25. Grigoryev N.A. Distribution of chemical ele­ments in the upper part of the continental crust. Ekate­rinburg: UrO RAN. 2009. 382 pp.
  26. Milkov A.V., Sassen R., Apanasovich T.V., Da­dashev F.G. Global gas flux from mud volcanoes: a sig­nificant source of fossil methane in the atmosphere and the ocean. Geophysical Research Letters. 2003. Vol. 30, issue 2, pp. 1037.
  27. Newton R.S., Cunningham R.C., Schubert C.E. Mud volcanoes and pockmarks: seafloor engineering hazards or geologic curiosities? Proceedings – Annual Offshore Technology Conference. Houston, USA, May 5-8, 1980, vol. 1, pp. 425-435.
  28. 28. Yershov V.V.,  Nikitenko O.A., Perstneva Y.A., Baloglanov E.E., Abbasov O.R. Geochemical studies of products related to the activity of mud volcanoes in Azerbaijan // V All-Russian youth geological con­fe­ren­ce «Geology, geoecology and resource potential of the Urals and adjacent territories». Ufa, September 25-30, 2017, pp. 117-123.

Məqaləni yüklə