Coğrafiya və təbii resurslar

ABŞERON YARIMADASINDA KÜLƏK EROZİYASININ SƏHRALAŞMA PROSESİNƏ TƏSİRİ

G.Ə. Həsənova

AR Elm və Təhsil Nazirliyi akademik H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu

[email protected]

DOI: 10.59423/gnr.2025.18.78.007

Xü­la­sə. İq­lim də­yi­şik­li­yi, tor­paq ör­tü­yü­nün deq­ra­da­si­ya­sı, ant­ro­po­gen tə­sir­lər və əkin­çi­lik sa­hə­lə­ri­nin düz­gün ida­rə olun­ma­ma­sı kü­lək ero­zi­ya­sı­nın güc­lən­mə­si­nə sə­bəb olur. Ya­rım­səh­ra qu­ru çöl iq­lim ti­pin­də yer­lə­şən Ab­şe­ron ya­rı­ma­da­sı üçün xü­su­si­lə təh­lü­kə­li olan bu pro­ses tor­pa­ğın mün­bit qa­tı­nın iti­ril­mə­si, bit­ki ör­tü­yü­nün zə­də­lən­mə­si, su ba­lan­sı­nın po­zul­ma­sı və nə­ti­cə­də kənd tə­sər­rü­fa­tı məh­sul­dar­lı­ğı­nın azal­ma­sı ilə nə­ti­cə­lə­nir ki, bu da həm iq­ti­sa­di, həm də eko­lo­ji ba­xım­dan cid­di nə­ti­cə­lər do­ğu­rur. Ona gö­rə də kü­lək ero­zi­ya­sı­nın sə­bəb­lə­ri­nin, miq­ya­sı­nın və qar­şı­sı­nın alın­ma yol­la­rı­nın araş­dı­rıl­ma­sı səh­ra­laş­ma­ya qar­şı mü­ba­ri­zə­nin əsas is­ti­qa­mət­lə­rin­dən bi­ri­dir. Bu məq­səd­lə 2024- aid Land­sat 8-9 OLİ/TİRS C2 L2 mul­tis­pekt­ral gö­rün­tü­lər­dən is­ti­fa­də edə­rək NDMI xə­ri­tə­si, 2015 və 2023-cü il­lər üz­rə Land­sat8-9 OLİ/TİRS C2 L2 mul­tis­pekt­ral gö­rün­tü­lə­ri­nə əsa­sən  “Tor­paq Ör­tü­yü və Tor­paq Ör­tü­yün­dən İs­ti­fa­də” xə­ri­tə­lə­ri və “Ab­şe­ron ya­rı­ma­da­sın­da kü­lə­yin or­ta sü­rə­ti” xə­ri­tə­si tər­tib edil­miş­dir. Nə­ti­cə­də  əra­zi­də olan kü­lək­li gün­lə­rin sa­yı, kü­lə­yin sü­rə­ti, tor­pa­ğın qra­nu­lo­met­rik tər­ki­bi, tor­pa­ğın nəm­li­yi mü­əy­yən­ləş­di­ril­miş,müx­tə­lif səth ör­tük­lə­ri­nə ma­lik əra­zi­lə­rin sa­hə­lə­ri he­sab­lan­mış, kü­lək ero­zi­ya­sı­nın in­ten­siv get­di­yi əra­zi­lər aş­kar olun­muş və səh­ra­laş­ma pro­se­si­nin in­ki­şa­fı mü­əy­yən­ləş­di­ril­miş­dir.

Açar sözlər: külək eroziyası, səhralaşma prosesi, küləkli günlər, NDMI analizi, səth örtüyündən istifadə.

ƏDƏBİYYAT

  1. Alekbarov, K.A. (1961) Soil erosion in Azerbaijan and its fight. Baku, 128
  2. Aliyev, A., Guliyev, I.S., Feyzullayev, A.A. (2012) What do we know about mud volcanoes?, Baku, Goliaf group, page 11-12.
  3. Budagov, B.A., Mammadov, R.M., Mika-yilov, A.A., Ismatova, X.R. (2003) Degree and types of desertification of the Absheron Peninsula, measures to fight them. Materials of the scientific conference dedicated to the 75th anniversary of the birth of Academician B. A. Budagov on the problems of desertification in Azerbaijan. Baku, Elm, pp. 40-52.
  4. Karaoghlu, M. (2018) Wind erosion. Journal of Agriculture, №1(2), pp. 16-20.
  5. Mammadov, G. (2007) Basics of soil science and soil geography. “Elm”, Baku, 237 p.
  6. Mustafayev, Kh.M. (1959) Soil erosion and its fight. AzSSR political and scientific knowledge spreading society. Baku, 6.
  7. National Atlas of the Republic of Azerbaijan (2014), State Land and Mapping Committee, Baku, 195 p..
  8. Zeynalov, A.G. (1963) Gobustan lands. Az. SSR Academy of Sciences publishing house, Baku, pp. 132-133.
  9. Official website of Department of Wind and Energy Systems at the Technical University of Denmark (January 1, 2024). Source: https://globalwindatlas.info/en/area/Azerbaijan 3
  10. Official website of the National Hydrometeorological Service, Ministry of Ecology and Natural Resources (January 1, 2021). Source: https://meteo.az/

Çapa qəbul olunub: 10 iyun 2025

Məqaləni yüklə

G.Ə. Həsənova – Abşeron yarımadasında külək eroziyasının səhralaşma prosesinə təsiri. Coğrafiya və təbii resurslar, №1 (23), 2025, səh. 47-52.