Coğrafiya və təbii resurslar

XÜSUSİ MÜHAFİZƏ  OLUNAN TƏBİƏT ƏRAZİLƏRİNİN QƏBƏLƏ RAYONUNUN EKOLOJİ VƏZİYYƏTİNƏ TƏSİRİ

 

F.C.Ağayeva

Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi, akad. H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu, AZ 1143, Bakı ş., H.Cavid pr. 115 

[email protected]

DOI: 10.59423/gnr.2023.71.52.014

X ü l a s ə

Zən­gin tə­bii sər­vət­lə­ri və fü­sün­kar tə­biə­ti ilə se­çi­lən Qə­bə­lə  ra­yo­nu Baş Qaf­qaz sil­si­lə­si­nin cə­nub ya­ma­cı­nın yük­sək dağ­lı­ğın­dan baş­la­mış mər­kə­zi his­sə­si Qa­nıx-Əy­ri­çay va­di­sin­də, cə­nub his­sə­si isə Acı­no­hur ön dağ­lı­ğın­da yer­lə­şir. Təd­qi­qat əra­zi­sin­də sərt, kəs­kin par­ça­lan­mış rel­ye­fin  ol­ma­sı, bu­ra­da in­ten­siv ge­dən aşın­ma, yu­yul­ma, sü­rüş­mə, uç­qun pro­ses­lə­ri, sel ha­di­sə­lə­ri və me­şə yan­ğın­la­rı ekol­ji tar­qaz­lı­ğa mən­fi tə­sir gös­tə­rir.Ey­ni za­man­da tə­bii komp­leks­lə­rə mü­da­xi­lə, müx­tə­lif tə­sər­rü­fat fəa­liy­yət­lə­ri  tə­bii mü­va­zi­nə­tin po­zul­ma­sı­na – eko­lo­ji ger­gin­li­yin art­ma­sı­na sə­bəb olur. Qə­bə­lə ra­yo­nu­nun da­ya­nıq­lı in­ki­şa­fı­nı tə­min et­mək üçün eko­lo­ji ta­raz­lı­ğın qo­run­ma­sı müt­ləq­dir. Eko­lo­ji ta­raz­lı­ğın qo­run­ma­sın­da Xü­su­si Mü­ha­fi­zə Olu­nan Tə­bi­ət əra­zi­lə­ri­nin ro­lu çox əhə­miy­yət­li­dir. 1990-cı il­lər­dən son­ra təd­qi­qat əra­zi­sin­də XMO­TƏ-nin sa­hə­si 5,7 də­fə art­mış­dır. Əra­zi­si­nin 46,7%-ini XMO­TƏ təş­kil edir. Qə­bə­lə ra­yo­nu tə­biə­ti­nin mü­ha­fi­zə­si­nə diq­qə­tin ar­tı­rıl­ma­sı, qo­ruq, ya­saq­lıq, mil­li par­kın ya­ra­dıl­ma­sı və mü­ha­fi­zə­nin güc­lən­mə­si, Qə­bə­lə re­gio­nal me­şə tə­sər­rü­fa­tı mər­kə­zi­nin fəa­liy­yə­ti, me­şə­lər­də və yay və qış ot­laq­la­rın­da tə­bii bər­pa­nın for­ma­laş­ma­sı­na sə­bəb ol­muş­dur. Mə­qa­lə­də sa­da­la­nan pro­ses­lə­rin son və­ziy­yə­ti araş­dı­rıl­mış, həm çöl təd­qi­qa­tı həm də ka­me­ral şə­ra­it­də apa­rı­lan araş­dır­ma­nın nə­ti­cə­si ola­raq Qə­bə­lə ra­yo­nun XMO­TƏ-nin xə­ri­tə­si, ey­ni za­man­da aero­kos­mik şə­kil­lə­rin de­şif­rə­lən­mə­si za­ma­nı əl­də edi­lən mə­lu­mat­lar əsa­sın­da “Əra­zi­dən is­ti­fa­də və səth ör­tü­yü” xə­ri­tə­si tər­tib edil­miş­dir.

Açar sözlər: XMOTƏ, bioloji təbiət abidələri, ekoloji problemlər, təbiəti mühafizə, Qəbələ rayonu.

ƏDƏBIYYAT

  1. Azərbaycan Respublikası regional coğrafi prob­lemləri, Şəki-Zaqatala iqtisadi coğrafi rayonu, “Nafta-Press” nəşriyyatı, 2003, 190 s.
  2. Azərbaycanın statistik göstəriciləri, Azərbaycan Respublikasının Dövlət Statistika Komitəsi (2023, 26 sentyabr). Mənbə: https://www.stat.gov.az/source/
  3. Budaqov B.Ə. Azərbaycan Respublikası əra­zisinin ekoloji-coğrafi rayonlaşdırılması xəritəsi, Bakı, 2007, səh
  4. Dövlət təbiət qoruqları, AR Ekologiya və Təbii Sər­vətlər Nazirliyi (2021, 1 yanvar). Mənbə: https://eco.gov.az/az/tebii-servetlerimiz/qoruqlar
  5. Dövlət təbiət yasaqlıqları, AR Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi (2021, 1 yanvar). Mənbə: https://eco.gov.az/az/tebii-servetlerimiz/yasaqliqlar
  6. İbrahimov T.O., Azərbaycan qoruqları, Bakı, 2015, 139 s.
  7. İbrahimov T.O., Landşaft tədqiqatları və onların ekoloji problemləri, “Elm və təhsil”, Bakı-2015, 384 s.
  8. İsmayılov M.С., Cəbrayılov E.A. – Azər­bay­can­da xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərinin landşaft-ekoloji müxtəlifliyi və karkas modeli, Coğrafiya və təbii resurslar, Bakı, 2019, 10(2), səh. 11-192
  9. Xüsusi mühafizə olunan təbiət əraziləri və ob­yekt­ləri haqqında, Azərbaycan Respublikasının Qa­nu­nu (2023, 20 noyabr). Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi hüquqi aktların vahid elektron bazası (2023, 15 sentyabr). Mənbə: https://e-qanun.az
  10. Qəbələ rayonu haqqında, Azərbaycan Res­publikası Qəbələ Rayon İcra Hakimiyyəti (2023 15 sentyabr). Mənbə: https://qebele-ih.gov.az/az/rayon-haqqinda.html
  11. Landsat 8 bands [1-7] , USGS Earth Explorer (2023, 10 sentyabr). Mənbə: https:// www.earthexplorer.usgs.gov
  12. Milli parklar, AR Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi (2021, 1 yanvar). Mənbə: http://eco.gov.az/az/tebii-servetlerimiz/milli-parklar
  13. Məmmədov Q.Ş., Xəlilov M.Y. Azərbaycan meşələri, 2022, 622 s.
  14. Müseyibov M.A., Azərbaycanın fiziki coğ­ra­fiyası Bakı, 1998, 399 s.
  15. Təhməzov B.H., Yusifov E.F., Əsədov K.S. Azərbaycanın bioloji təbiət abidələri, “Adiloğlu”, Bakı, 2004, 569 s.
  16. Aghayeva F.C. – Wildfire hazard and risk assessment at the instance of Gabala district, 6th Intercontinental Geoinformation Days (IGD), 2023, pp. 274-277.

 

Çapa qəbul olunub: 20 dekabr 2023

Məqaləni yüklə

 

F.C.Ağayeva Qəbələ rayonunun ekoloji vəziyyətinə xüsusi mühafizə  olunan təbiət ərazilərinin təsiri. Coğrafiya və təbii resurslar, №2 (20), 2023, səh. 97-107.