Coğrafiya və təbii resurslar

XƏZƏR DƏNİZİNİN SƏVİYYƏ DƏYİŞMƏLƏRİNİN AZƏRBAYCAN SAHİL ZONASININ EKOLOJİ VƏZİYYƏTİNƏ TƏSİRİ

Əliyev Ə.S., Əhmədov H.İ.,  Zeynalov İ.M., Süleymanlı D.H.

[email protected]

DOI: 10.59423/gnr.2024.83.40.012

Xü­la­sə. Mə­qa­lə­də Xə­zər də­ni­zi­nin Azər­bay­can ak­­va­­to­ri­ya­sı­nın şelf zo­na­sın­da eko­lo­ji və­ziy­yə­tin təd­­qi­­qi­nin nə­ti­cə­lə­ri təq­dim edi­lir. Bu əra­zi­də eko­lo­ji və­ziy­yə­tə tə­sir edən əsas pro­ses­lər və mü­hüm çirk­lən­mə mən­bə­lə­ri ana­liz edi­lir. Xə­zər də­ni­zi­nin sa­hil zo­na­sın­da və açıq də­niz­də əsas çirk­lən­di­ri­ci mad­də­lə­rin növ­lə­ri və kə­miy­yət xa­rak­te­ris­ti­ka­la­rı gös­tə­ri­lir. Də­niz su­yu­nun çirk­lən­mə də­rə­cə­si­nə gö­rə Azər­bay­can ak­va­to­ri­ya­sı 4 xa­rak­te­rik zo­na­ya bö­lü­nür (Şi­mal, Ab­şe­ron, Ba­kı və Cə­nub). Ay­rı – ay­rı hər zo­na üz­rə eko­lo­ji və­ziy­yət təh­lil edi­lə­rək əsas xü­su­siy­yət­lə­ri təq­dim edi­lir. Təd­qiq edi­lən əra­zi­nin dib sət­hi­nin və­ziy­yə­ti qiy­mət­lən­di­ri­lir və çirk­lən­mə də­rə­cə­si­nə go­rə klas­si­fi­ka­si­ya edi­lir. Ba­kı və Sum­qa­yıt şə­hər­lə­rin­dən də­ni­zə tö­kü­lən əsas çirk­lən­di­ri­ci mad­də­lər və on­la­rın miq­da­rı haq­qın­da mə­lu­mat­lar təq­dim edi­lir. Son il­lər­də Kür ça­yı va­si­tə­si ilə də­ni­zə da­xil olan çay axı­mən­da çirk­lən­di­ri­ci mad­də­lər haq­qın­da kə­miy­yət gös­tə­ri­ci­lə­ri gös­tə­ri­lir. Qeyd edi­lir ki, Xə­zər də­ni­zi­nin eko­lo­ji prob­lem­lə­ri əsas eti­ba­rı ilə də­ni­zin kon­ti­nen­tal şel­fin­də kar­bo­hid­ro­gen eh­tiy­yat­la­rı­nın is­tis­ma­rı və nəq­li za­ma­nı də­niz su­yu­nun çirk­lən­mə­si nə­ti­cə­sin­də mey­da­na çı­xır. Bu pro­ses­də həm­çi­nin də­ni­zə axan çay­lar­la da­xil olan müx­tə­lif mad­də­lər və bi­lə­va­si­tə də­niz sa­hi­lin­də yer­lə­şən şə­hər­lər­dən axan müx­tə­lif sə­na­ye mən­şə­li kim­yə­vi mad­də­lər və məi­şət tul­lan­tı­la­rı da mü­hüm­dür.

  Açar sözlər. Xəzər dənizi, çirklənmə, sahil zonası, ekoloji vəziyyət, Azərbaycan.

ƏDƏBİYYAT

  1. Алиев А.С., Татлыева З.И., Ахмедова Р.Ю., Сулейманлы Д.Г. Изменение уровня Каспийского моря и его последствия в прибрежной зоне Азер­байджанской Республики.  ANAS Transactions  Earth Sciences, 2/2021, c.75 – 80
  2. Алиев А.С. Подъем уровня Каспийского моря и затопление прибрежной зоны Азербайджанской Республики. Баку, Элм, 2001, 144 с.
  3. Алиев А.С., Мансимов М.Р. Оценка за­топ­ления береговой зоны Азербайджанской Рес­пуб­лики при повышении уровня Каспийского моря в 1978 – 1995 гг. Гидрометеорология и Экология, 1999, №1, с. 28 -33.
  4. Водный баланс и колебания уровня Кас­пийс­кого моря: моделирование и прогноз. (под ред. Е.С. Нестерова) М. 2016, 378 с.
  5. Гаджиев Г.А. Экологические состояние тер­ритории Азербайджанской Республики и системы его комплексного мониторинга. Тезисы докладов конференции Азербайджан на пороге XXI веке. Баку, 1998, с.187 – 188.
  6. Ежегодные гидрохимические данные о ка­чес­тве вод Каспийского моря за 1978 – 2015 гг. Азкомгидромет. Баку
  7. Мехтиев А.Ш., Гюль А.Г. Техногенное заг­рязнение Каспийского моря Баку. Элм, 2006, 180 с.
  8. Панин Г.Н., Мамедов Р.М., Митрофанов И.В. Современное состояние Каспийского моря. Москва, Наука, 2005, 356 с.

Çapa qəbul olunub: 15 mart 2024

Məqaləni yüklə

Ə.S.Əliyev, H.İ.Əhmədov,  İ.M.Zeynalov, D.H.Süleymanlı – Xəzər dənizinin səviyyə dəyişmələrinin  Azərbaycan sahil zonasının  ekoloji vəziyyətinə təsiri. Coğrafiya və təbii resurslar, №1 (21), 2024, səh. 92-97.