Coğrafiya və təbii resurslar

SON 167 İLDƏ İLDƏ BAKIDA HAVANIN FƏSLİ VƏ İLLİK ORTA TEMPERATURLARININ ÇOXİLLİK DƏYİŞMƏ TENDENSİYALARININ QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ

 

S.H.Səfərov1, F.S.Dadaşova2

1.Milli Aviasiya Akademiyası. Bakı, Binə qəs. 25-ci km

2.Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi, Hidrometeoroloji Araşdrımalar Mərkəzi, H.Əliyev pr.10

[email protected]

 

X ü l a s ə

Bakı şəhərində havanın orta temperaturunun fəsli və illik qiymətlərinin son 167 il (1848-2014-cü illər dövrü) üzrə dəyişmə tendensiyasının tədqiqi və mövcud dəyişmələrin qiymətləndiril­məsi aparılmışdır. Müşahidə sıralarındakı mümkün ola bilən də­yişkənliyi qiymət­lən­dirmək üçün onların çoxillik dinami­kasından, bu sıraların sta­­tistik xarakteristikala­rını əks etdirən ən kiçik kvad­ratlar üsulu ilə hesab­lanan xətti trend tənliyindən, onun kor­relyasiya əm­salından və bu əmsalın statistik əhəmiy­yətlilik dərəcəsini təyin edən korrel­ya­si­ya əmsalı meyarından və temperatur dəyiş­mələrinin sürətini göstərən 0C/10 il para­met­rindən istifadə olunmuşdur. Müəyyən edilmişdir ki, baxılan dövr ərzində havanın orta illik temperaturunun statistik cəhətdən əhəmiyyətli art­maları qış (1,50C), yaz (1,20C), yay (1,00C) fəsillərində müşahidə edil­mişdir. İllik temperatur da 1,00C artmışdır. Payız fəslin­dəki zəif artma təsadüfi xa­rakter daşıyır.

Açar sözlər: qlobal və regional iqlim dəyişmələri, Bakı şəhəri, fəsli və illik temperatur, temperatur amplitudaları, temperatur dəyişmələrinin sürəti

 

ƏDƏBIYYAT

  1. Məmmədov Ə.S. Azərbaycanda iqlim tərəd­düd­lərinin tədqiqi, proqnoz­laş­dırıl­ma­sı və gözlənilən dəyiş­mələrinin qiymətləndirilməsi / Coğrafiya üzrə elmlər dok­toru el­mi dərəcəsi almaq üçün diss. avtoref., Bakı, 2013, 40 s.
  2. Ramazanov R. H. Şimal yarımkürəsi üzrə tem­pe­ratur anomaliyaları ilə regi­o­nal temperatur anoma­liya­ları arasında əlaqələrin müəyyənləşdirilməsi // AMEA-nın Gənc Tədqiqatçı Elmi-praktik jurnalı, cild II, №1, 2016, s.51-55.
  3. Səfərov A.S. Şimal yarımkürəsinin hava tem­pe­raturu ilə Böyük Qafqazın yüksək dağlıq ərzilərindəki temperatur arasında əlaqələrin mövcudluğunun təhlili «Su təsərrüfatı, mühəndis kommunikasiya sistemlərinin müasir problemləri və ekologiya» Beynəlxalq elmi-praktiki konfransın materialları, Bakı, 14-15 aprel 2014, c.322-326.
  4. Səfərov S.H., Mahmudov R.N. Müasir iqlim də­yişmələri və Azərbaycan. Bakı, “Ziya”, 2011, 312 s.
  5. Səfərov S.H., Hüseynov Q.M. Son yüzillikdə Naxçıvan şəhərində havanın fəs­li və illik orta tem­pe­raturlarının çoxillik dəyişmə tendensiyalarının qiymət­ləndi­rilməsi // AMEA-nın Xəbərləri, Yer elmləri se­riyası, №1, 2018, s. 59-65.
  6. Горбатенко В.П., Ипполитов И.И., Кабанов М.В. и др. Влияние ат­мос­фер­ной циркуляции на температурный режим Сибири /Ж.: «Оптика ат­мос­феры и океана», 2011, т.24, №1, с.15-21. [Электрон ресурс] URL: http:www.ao.iao.ru.
  7. Кононова Н.К. Особенности колебаний цир­куляции атмосферы и температуры воздуха на Евро­пейской территории России в XXI веке
  8. Переведенцев, Ю.П. Изменения клима­ти­чес­ких условий и ресурсов Сред­него Поволжья: учеб­ное пособие по региональной климатологии / Ю.П.Пе­реведенцев, М.А. Верещагин, К.М. Шан­талинский, Э.П. Наумов, Ю.Г.Хабутдинов и др.; науч. ред. Э.П. Наумов. –Казань: Центр инно­ва­ционных технологий, 2011. – 296 с.
  9. 9. Попова В.В., Шмакин А.Б. Связь современных изменений температуры воз­духа в Северной Евра­зии с механизмами крупномасштабной атмос­фер­ной цир­куляции / Мат-лы научно-прак. конф. «Гло­бальные изменения климата и ме­ха­низмы адаптации к ним». Москва, 10-11 ноября 2009 г. [Электрон ресурс] URL: http:www.intech-consult.ru
  10. Сафаров С.Г. Современная тенденция изме­нения температуры воздуха и атмосферных осадков в Азербайджане. Элм. Баку, 2000, 300 с.
  11. Сафаров С. Г., Магеррамова М.М. Иссле­дование вековой динамики температуры воздуха на юго-восточном склоне Большого Кавказа (в пре­делах Азербайджанской Республики) // Сборник на­учных трудов Грузинского Технического Универ­ситета, №72, 2017, Тбилиси, с.145-151.
  12. Сафаров С.Г., Рамазанов Р.Г. Оценка воз­мож­ных связей между гло­бальной и региональной тем­пературами воздуха (на примере северо-восточного склона Малого Кавказа) / Материалы Между­на­родной научн. конференции: Проблемы гидрометео­рологического обеспечения хозяйственной деятель­ности в условиях изменяющегося климата. Белорус. гос. ун-т; редкол.: П.С. Лопух (отв. ред.) [и др.]. Минск, 2015, 5 – 8 мая, с.145-147.
  13. Уланова Е.С., Сиротенко О.Д. Методы ста­тистического анализа в агрометеорологии. Л.: Гид­ро­метеоиздат. 1968, 198 с.
  14. Proietti T., Hillebrand E. Seasonal Changes in Central England Temperatures//CREATES Research Paper, June 1, 2015
  15. Rohde R., Muller R.A., Jacobsen R., Muller E., Perlmutter S., et al. (2013) A New Estimate of the Average Earth Surface Land Temperature Spanning 1753 to 2011. Research Article a SciTechnol journal: Geoinformatics & Geostatistics. An Overview 1:1. Volume 1 • Issue 1 • 1000101.
  16. WMO statement on the status of the Global Climate in 1995. World Meteorological Organization, 1996. № 838.
  17. Yu L., QiuFang С., Hui Ming S., ZhiSheng A., Linderholm H.W. Ampli­tudes, rates, periodicities and causes of temperature variations in the past 2485 years and future trends over the central-eastern Tibetan Plateau //Chinese Sci Bull October (2011) Vol.56 No.28-29.

Çapa qəbul olunub: 18 dekabr 2022

Məqaləni yüklə