География и природные ресурсы

RELEYFİN MORFOMETRİK ANALİZİNDƏ CIS TEXNOLOGIYALARINDAN İSTİFADƏ (Kiçik Qafqazın Azərbaycan daxilində şimal-şərq yamacının timsalında)

 

S.A. Məmiyeva

Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi, akad. H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu

[email protected]

DOI: 10.59423/gnr.2023.36.53.004

Xü­la­sə. Geo­mor­fo­lo­gi­ya­da rel­ye­fin ət­raf­lı təd­qi­qin­də mor­fo­met­rik ana­liz ən çox is­ti­fa­də edi­lən me­tod­lar­dan­dır. Rel­yef­də ris­kin ob­yekt­lə­ri­nin və sub­yekt­lə­ri­nin təd­qi­qi əha­li­nin so­si­al-iq­ti­sa­di və mə­də­ni fəa­liy­yə­ti üçün təh­lü­kə də­rə­cə­si­ni azalt­ma­ğa im­kan ve­rir. Müa­sir elm­də rel­ye­fi xa­rak­te­ri­zə edən mor­fo­met­rik pa­ra­metr­lər CİS tex­no­lo­gi­ya­la­rın­dan is­ti­fa­də et­mək­lə mü­əy­yən edi­lir. Mə­qa­lə­də rastr for­ma­tın­da təq­dim olu­nan xə­ri­tə­lər təd­qiq olu­nan əra­zi­nin rel­ye­fi­nin də­qiq təs­vi­ri­ni ya­ra­dır, rel­ye­fin xü­su­siy­yət­lə­ri­ni mü­qa­yi­sə və təh­lil edi­lir, risk­lə­ri və in­san hə­ya­tı üçün po­ten­si­al təh­lü­kə­li olan əra­zi­lər mü­əy­yən­ləş­di­ri­lir. Ki­çik Qaf­qa­zın şi­mal-şərq ya­ma­cın da CİS tex­no­lo­gi­ya­la­rı­nın ge­niş tət­bi­qi ilə mor­fo­met­rik ana­li­zi rel­ye­fi­nin növ­lə­ri­nin əsas kə­miy­yət pa­ra­metr­lə­ri­ni mü­əy­yən etd­mə­yə im­kan ve­rir, bu da öz si­ra­sın­da im­kan ya­ra­dır ki, təd­qi­qat zo­na­sın­da sət­hin həd­din­dən də qey­ri-bə­ra­bər və ya da­ha də­qiq tə­fər­rü­at  tə­ləb olu­nur. Təq­dim olu­nan xə­ri­tə­lər həm­çi­nin əra­zi­nin sət­hi axın­tı­la­rı­nın is­ti­qa­mət­lə­ri­ni və ye­rin ca­zi­bə qüv­və­si­nin tə­si­ri olan sü­rüş­mə­lə­rin müm­kün hə­rə­kət­lə­ri­ni təh­lil et­mə­yə im­kan ve­rir.

Açar sözlər: morfometriya, relyef, CIS tex­no­logiyası, relyefin rəqəmsal modeli, Kiçik Qafqaz.

 

Ədəbiyyat

  1. Ализаде Э.К. Морфоструктурный ана­лиз южного склона Юго-Восточного Кавказа с применением материалов дешифрирования кос­мофотоснимков. Автореф. Дис. канд. геогр. наук. Баку, 1984, 20 с.
  2. Кошель С. М. Моделирование рельефа по изолиниям // Университетская школа гео­гра­фической картографии/ Под ред. А. М. Бер­лян­та. М.: АСПЕКТ ПРЕСС, 2005. стр.198-208.
  3. Кулиев Р.Я. К методам мор­фометр­ичес­кой оценки напряженности экогеомор­фоло­ги­ческой обстановки // Вестник БУ, № 3, сер. ест. наук, 2006. стр. 151-157.
  4. Лихачева Э.А. Антропогенно – геомор­фо­логические системы // Геоморфологические системы: свойства, иерархия, орга­низован­ность. М.: Медиа – Пресс, 2010. стр.176-181.
  5. Мамиева С.А. Оценка эко­геомор­фо­сис­тем северо-восточного склона Малого Кавказа (на основе материалов дешифрирования КС). Диссерт. Баку, 2014. 165стр.
  6. Сафьянов Г.А., Репкина Т.Ю. Циф­ро­вые модели рельефа и их значение для гео­мор­фологии // Геодезия и картография, 2014, № 9, стр. 41-46.
  7. Серебряков А.В., Гольмгрейн Л.А., Уропаев Р. А. Прогнозная оценка паводковой обстановки на основе ГИС-технологий и гидро­ло­гических моделей речных бассей­нов // Бе­зо­пасность жизнедеятельности. 2005. № 7. стр 48, 49.
  8. Чернова И.Ю., Хасанов Д.И., Жарков И.Я. и др. Обнаружение и исследование зон новейших движений земной коры инстру­мен­тами ГИС//ARCREVIEW.2005. № 1. стр 6, 7.
  9. М. А. Логинова. Морфометрический ана­лиз рельефа северного макросклона хребта Восточного Танну-Ола (Республика Тыва) Ди­намика и взаимодействие геосфер Земли. стр. 239-246. 2021г.
  10. С.В. Пашков, Г.З. Мажитова При­ме­не­ние ГИС-технологий и аэросъемки для гео­ин­фор­мационного картографирования с моде­ли­рования рельефа агроландшафтов. Известия ИГУ, 2020, стр 82-95.

 

Çapa qəbul olunub: 20 dekabr 2023

Məqaləni yüklə

 

S.A.Məmiyeva — Releyfin morfometrik analizində CİS texnologıyalarından istifadə (Kiçik Qafqazın Azərbaycan daxilində şima-şərq yamacının timsalında). Coğrafiya və təbii resurslar, №2 (20), 2023, səh. 29-33.