География и природные ресурсы

BAKI–SİYƏZƏN AVTOMAGİSTRALINDA AVTONƏQLİYYAT VASİTƏLƏRİNİN İNSAN SAĞLAMLIĞINA TƏSİR XÜSUSİYYƏTLƏRİ

Ə.A.Əliyev

AMEA akad. H.Ə.Əliyev ad. Coğrafiya İnstitutu, AZ 1143, Bakı, H.Cavid pr., 115

[email protected]

DOI: 10.59423/gnr.2023.56.37.014

X ü l a s ə

Cə­miy­yə­tin in­ki­şaf et­miş nəq­liy­yat şə­bə­kə­si ilə tə­mi­na­tı­nın bö­yük üs­tün­­lük­lə­ri ilə bə­ra­bər, onun dai­mi və di­na­mi­ki in­ki­şa­fı bi­os­fe­rin bü­tün kom­­po­­nent­lə­ri­nə zə­rər­li tə­si­ri qa­çıl­maz­dır. Ümum­dün­ya Sə­hiy­yə Təş­ki­la­tı­nın (ÜST) mə­lu­mat­la­rı­na gö­rə ha­zır­da Yer kü­rə­si­nin şə­hər­lər­də və in­ten­siv ma­gist­ral­lar bo­yu ya­şa­yan əha­li­si­nin üç­də iki his­sə­si çirk­lən­miş ha­va ilə nə­fəs alır ki, bu da bir çox xəs­tə­lik­lə­rin ar­tı­mı­na sə­bəb olur. İn­san­la­rın ən çox tə­mas­da ol­du­ğu at­mos­fer qa­tı­nı da­xi­li yan­ma mü­hər­rik­li nəq­liy­yat va­si­tə­lə­ri tər­ki­bin­də ki­fa­yət qə­dər zə­rər­li olan  kim­yə­vi bir­ləş­mə­lər­lə aram­sız ola­raq çirk­lən­di­rir. On­lar at­mos­fe­rin cə­mi 23%-ə qə­də­ri­ni təş­kil edən və can­lı­la­rın mü­hüm hə­yat mən­bə­yi olan  ok­si­ge­ni ən çox  iş­lə­dən nəq­liy­yat nö­vü omaq­la, həm də tə­bii mü­hü­tü­mü­zü 260-ə qə­dər zə­rər­li mad­də­lər­lə çirk­lən­di­rir. Prob­le­min cid­di­li­yi­ni nə­zə­rə ala­raq təq­dim olu­nan mə­qa­lə­də məq­səd əra­zi­nin tor­paq sa­hə­si­nə və son­da sağ­lam­lı­ğı­mı­za vur­du­ğu zi­yan­la­rı el­mi cə­hət­dən araş­dır­maq­dır. Onu da qeyd edək ki, bu prob­lem dün­ya­nın bir çox öl­kə­lə­rin­də la­zı­mın­ca araş­dı­rıl­sa da, res­pub­li­ka­mız­da tə­əs­süf ki, ilk də­fə ola­raq öy­rə­ni­lir.

Açar sözlər: daxili yanma mühərrikləri, torpaq sahəsi, insan sağlamlığı, nəqliyyat vasitələri, zərərli tullantılar.

 

ƏDƏ­BİY­YAT

  1. Bu­da­qov B.Ə., Əh­mə­dov A. H, Rüs­tə­mov.Q.İ. Tib­bi-eko­geo­kim­yə­vi land­şaft xə­ri­tə­si. AR Eko­lo­ji At­las, BKF, Ba­kı., 2009, s. 97-98.
  2. Əli­yev Ə.A, Ba­kı-Qu­ba və Ru­si­ya sər­həd­di (M-1) av­to­mo­bil yo­lun­da hə­rə­kət in­ten­siv­li­yi­nin mo­ni­to­rin­qi və ət­raf mü­hü­tin və­ziy­yə­ti. AMEA хə­bər­lə­ri, Yer elmləri seriyası, Bakı: 2013. N:1 s. 96-99
  3. Aвтомобильный транспорт и охрана окружающей среды. — Саратов: Изд-во «Ареал», 2004. 295 с.
  4. А.В. Шабров, В.Г. Маймулов. Окружающая среда и здоровье человека, СПб., 1993. 173 с.
  5. Алексеенко.В.А. Геохимическая экология. М., Логос, 2010. 310c .
  6. Алексеев.Ю. В. Тяжелые металлы в почвах и растениях. Ленинград, В. О. Агропромиздат, 1987. 347
  7. А.П. Виноградов. Геохимия редких и рассеянных химических элементов в почвах. 2-е изд. М., 1957.
  8. Даутов.Ф.Ф Изучение здоровья населения в связи с факторами среды Казань.,1990. 117 с.
  9. Kovda B.A. Биогеохимия почвенного покрова. М., 1985. 350 с.
  10. Пeрeльман A.И. Геохимия ландшафта. Высшая щкола, М., 1975. 345 с.,
  11. Сает Ю.Е., Ревич Б.А. и др. Геохимия окружающей среды.. Изд-во: М.: Недра, 1990.
  12. Зайцева Н. В. Влияние на здоровье населения вы¬бросов свинца автотранспорта / Н. В. Зайцева // Гигиена и санитария. – 1999. № 3.с. 3–10.
  13. Dory D. Towards a geographic analysis of pluralistic health care systems /Geographia Medica. 1992. Suppl. 8. рp. 61–64

Çapa qəbul olunub: 18 may 2023

Məqaləni yüklə

 

Əliyev Ə.A. Bakı–Siyəzən avtomagistralında avtonəqliyyat vasitələrinin insan sağlamlığına təsir xüsusiyyətləri. Coğrafiya və təbii resurslar, №1 (19), 2023, səh. 101-109.