Coğrafiya və təbii resurslar

NAXÇIVAN MUXTAR RESPUBLİKASINDA DAĞ-ŞABALIDI TORPAQLARININ MÜASİR VƏZİYYƏTİ VƏ ONLARDAN SƏMƏRƏLİ İSTİFADƏ EDİLMƏSİ

M.Ə.Məmmədov, M.İ.Yunusov, G.N.Hacıyeva

 

AMEA akad. H.Ə.Əliyev ad. Coğrafiya İnstitutu

AZ 1143, Bakı, H.Cavid pr., 115

[email protected]

Xülasə. Məqalədə Naxçıvan Muxtar Respublikasında orta dağlığın yuxarı sərhəd­dində yayılan dağ-şabalıdı torpaqlarının humus (0-20 sm) qatında torpağın fiziki–kimyəvi xüsusiyyətlərinin təbii və antropogen təsir nəticəsində də­yiş­mə­si, deqradasiyaya uğrama dərəcəsi və onun zəiflədilməsi, qarşısının alın­ma­sı yol­la­rı tədqiq edilir. Bu qurşaqda relyefin strukturunun mürəkkəb ol­ması, ya­mac­la­rın çox parçalanması, iqlim şəraitinin quru və çox isti olması, kse­rofit kol­luq­lu quru çöllərin əmələ gəlməsinə səbəb olmuşdur. Ərazinin mütləq hün­dür­lü­yü, meyilliyi, baxarlılığı, torpaqəmələgətirən süxurların li­to­loji tərkibinin müx­təlifliyi, əkin işlərinin aparılması qaydaları, təsərrüfat sa­hə­lərinin növləri və sair amillərin deqradasiya prosesinin intensivliyinə təsiri öyrənilmişdir. Bu əra­zidə əvvəlki illərin (1975-1988) torpaq analiz mə­lu­mat­larından istifadə edi­lərək müasir məlumatlarla müqayisəli təhlil aparılmışdır.

Açar sözlər: torpaq, qat, qranulometrik tərkib, dağ şabalıdı, humus, azot, mühit

 

ƏDƏBİYYAT

 

  1. Babayev M.P. və başqaları Azərbaycan tor­paq­ların morfogenetik diaqnostikası, nomenkulaturası və təsnifatı. Bakı, Elm, 2011, 448 s.
  2. Budaqov B.Ə., Babayev S.Y. Naxçıvan MSSR-nın landşaftı və onun kənd təsərrüfatı əhə­miy­yə­ti. Naxçıvan Muxtar Sovet Sosial Respublikasının 50 il­liyi, Bakı, Elm, 1975, s. 257-277.
  3. Əlizadə. E.K. və başq. Azərbaycan land­şaft­la­rı­nın ekogiokimyəvi şəraitinin insan sağlamlığına təsiri. AMEA Geologiya və Coğrafiya instutlarının birgə elm hesabatı. Bakı, 2016, 250 s.
  4. Məmmədov Q.Ş, Quliyev İ.Ə., Hacıyev S.Ə. Nax­çıvan Muxtar Respublikasının torpaq örtüyü. Nax­çıvan Muxtar Respublikasının Coğrafiyası, I cild, Fiziki Coğrafiya, 2017, s. 306-331.
  5. Məmmədova S.Z. Azərbaycanın Lənkəran vi­la­yəti torpaqlarının ekoloji qiymətləndirilməsi və mo­ni­torinqi. Bakı, Elm, 2006, 369 s.
  6. Quliyev İ.Ə., Yaqubov Q.Ş.Ceyrançöl massi­vi­nin cənub-qərb Küryanı düzənliyi torpaqlarının tə­sər­rüfat əhəmiyyəti. Coğrafiya və təbii resurslar, Bakı 2017, №1, s. 59-64.
  7. Salayev M.E., Məmmədov R.H. Naxçıvan MSSR-ın torpaqları və onlardan səmərəli istifadə. Nax­çı­van Muxtar Sovet Sosialist Respublikası 50 illiyi, Ba­kı, Elm, 1975, s. 230-240.
  8. Алиев Г.А., Зейналов.А.К. Почв Нахи­че­ванской  АССР, Баку, Азернешир, 1988, с 238.
  9. Аринушкина Е.В.Руководства по химическому анализу почв. Изд. МГУ, 1970, 487с.
  10. Гасанов Ф.А. Основы рационального исполь­зо­вания почвенных ресурсов в условиях горного Та­лы­ша. Автореферат кaнд. дисс. Баку1984,  24 с.
  11. Гасанов Ш.Г. Генетические особенности и бо­нитировка почв юго-восточного Азербайджана. Ба­ку, 1978, 219 с.
  12. Захаров С.А. Почв Нахичеванской  АССР, Изд. Аз. ФАН  СССР, 1939
  13. Лобова Е.В., Хабарова А.В..  Почвы.  Москва « Мысль»  1983, 304, с.
  14. Мамытов А.М. Почвенные ресурсы и вопросы земельного кадастра Киргизского ССР. Фрунзе 1974, 166 с.
  15. Розанов Б.Г. Генетические морфология почв, Изд-во Москва Университета, 1975, 293 с.
  16. Xтиров Н.Б. Методическое  обеспечение мо­ни­торинг земель сельскохозяйственного наз­на­че­ния. Почвоведение, Москва, 2010, № 5, с. 634-636.
  17. Alizade N.B. Evaluation of landscape elements by hydrothermal potential of the soil environment // Jo­urnalof International Scientific Publications “Ag­ri­cul­ture&Food”, ISSN 1314-8591, v. 3, 2015, Bulgaria, p. 138-144.
  18. Cakmak I. (2002). Plant nutrition research pri­ori­ties to meet human needs for food in sustainable ways. Plantand Soil, 247, 3-24.

 

Çapa qəbul olunub: 27 yanvar 2020

Məqaləni yüklə