Coğrafiya və təbii resurslar

KÜR DAĞARASI ÇÖKƏKLİYİNİN LANDŞAFT – GEOKİMYƏVİ ŞƏRAİTİ VƏ ONUN İNSAN SAĞLAMLIĞINA TƏSİRİ

R.M.Məmmədov, Q.İ.Rüstəmov, M.C.İsmayılov, A.N.İsayev, A.M.Rüstəmova

 

AMEA akad. H.Ə.Əliyev ad. Coğrafiya İnstitutu

AZ 1143, Bakı, H.Cavid pr., 115

[email protected]

Xülasə. Çoxillik çöl işləri və kameral analizlər əsasında Respublikamızın arid re­gi­on­larından biri olan Kür dağarası çökəkliyi ərazisində ekoğeokimyəvi land­şaft tədqiqatları aparılmışdır. Landşaft komponentlərinin müqayisəli və əla­qə­li təd­qiqi metodunun tətbiqi ilə ana süxur, torpaq, bitki və su nümunələrinin tər­­ki­bində aşkar edilmiş makrobirləşmələr və mikroelementlərin kon­sen­tra­si­ya və miqrasiya qanunauyğunluqları əsasında ərazidəki landşaftların geo­kim­­yə­vi transformasiya xüsusiyyətləri öyrənilmiş, təbii landşaftların antro­po­gen trans­formasiyası ilə əlaqədar olaraq, landşaftların təbii geokimyəvi şə­ra­iti­nin də­yişməsi zəif, orta və güclü olmaqla (3 səviyyədə) qiy­mətlən­di­ril­miş­dir. İlk də­fə olaraq ərazi üçün orta miqyaslı “Kür dağarası çökəkliyinin eko­geo­­kim­yə­vi landşaft xəritəsi”  və “Tibbi ekogeokimyəvi landşaft xəritəsi” tər­tib edil­miş­dir. Məqalədə tədqiqat ərazisinin geokimyəvi transformasiya xü­su­­siy­­yət­lə­ri, ərazi üçün tərtib edilmiş ekogeokimyəvi landşaft və tibbi eko­geo­kimyəvi landşaft  xəritələrinin səciyyəvi cəhətləri şərh edilir.

 

Açar sözlər:Kür dağarası çökəkliyi, geokimyəvi landşaftlar, makrobirləşmələr, kosentrasiyası klarkları, mikroelementlər, bitki konsentratorları

ƏDƏBİYYAT

  1. Budaqov B.Ə., Əhmədov A.H, Rüstəmov Q.İ., Qəhrəmanov A.I. Azərbaycanın geokimyəvi landşaft xə­ritəsi. Bakı, 2000.
  2. Budaqov B.Ə., Əhmədov A.H, Rüstəmov Q.İ. Azərbaycan landşaftlarının tibbi-ekogeokimyəvi dif­fe­ren­siasiya xüsusiyyətləri və onların xəritələşdirilməsi. AMEA-nın Xəbərləri. Yer haqqında elmlər seriyası, 2009, № 3, s. 48–52.
  3. Əlizadə E.K., Rüstəmov Q.İ., Kərimova E.C. Ab­şeron yarımadasının müasir landşaftlarının eko­geo­kimyəvi xüsusiyyətləri. Bakı, 2015, 245 s.
  4. Salmanov M.A,. İsmayılov N.M., Cəfərov Ə.M. “Praktiki aqrobioekologiya”. BAKI – Elm -2013, s.61-63, s.66-67,254-255..
  5. Tibbi-ekogeokimyəvi landşaft xəritəsi. Bu­da­qov B.Ə., Əhmədov A.H, Rüstəmov Q.İ., AR Ekoloji Atlas, BKF, Bakı, 2009, s. 97–98.
  6. Алексеев Ю.В. Тяжелые металлы в почвах и растениях. Ленинград, В.О. “Агропромиздат”, 1987.
  7. Алексеенко В.А. Геохимическая экология. М., Логос, 2010.
  8. Бондарев Л.Г. Ландшафты, металлы и че­ло­век. М., 1976.
  9. Виноградов А.П. Закономерности рас­пре­де­ле­ния химических элементов в Земной коре. //Гео­хи­мия, №7, 1988, с.20-90.
  10. Гаврилова И.П. Ландшафтно-гео­хими­чес­кие картографирование. Изд. МГУ, 1985.
  11. Глазовская М.А. Геохимические основы ти­пологии и методики исследования природных ланд­шафтов. Смоленск, Ойкумена, 2002.
  12. Глазовская М.А. Методологические основы эколого-геохимической оценки почв к техноген­но­му загрязнению. М., 1977, 107 с.
  13. Гюльахмедов А.Н. Микроэлементы в поч­вах и растениях Азербайджанской ССР. /Изд. АН Азерб.ССР, Баку, 1987.
  14. Ковальский В.В. Геохимическая экология. Изд. “Наука”, М., 1974.
  15. Ковальский В.В. Геохимическая среда и жизнь. М., Наука, 1982.
  16. Перельман А.И., Касимов Н.С. Геохимия ландшафта. 1999, 798 с.
  17. Перельман А.И. Геохимия ландшафта. Москва, Астрея-2000
  18. Сает Ю.Е., Ревич Б.А., Янин Е.П. Геохимия ок­ружаюшей среды. Москва, “Недра”, 1990, 335 с.
  19. Фортескью Дж. Геохимия окружающей среды. М., 1985.

 

Çapa qəbul olunub: 27 yanvar 2020

Məqaləni yüklə