Coğrafiya və təbii resurslar

KÜR-ARAZ OVALIĞI VƏ ƏTRAF ƏRAZİLƏRİN MORFOMETRİK AMİLLƏR ƏSASINDA EKOGEOMORFOLOJİ RAYONLAŞDIRILMASI

 

C.Y.Qasımov

AMEA akad. H.Ə.Əliyev ad. Coğrafiya İnstitutu

AZ 1143, Bakı, H.Cavid pr., 115 

[email protected]

X ü l a s ə

Məqalədə ekoloji mühitin ayrılmaz tərkib hissəsi olan relyefin morfo­metrik göstəriciləri təhlil olunur. Relyefin parçalanmasını müəyyən edən kəmiyyət göstəriciləri (üfüqi və şaquli parçalanma, meyllik) məsafədən zond­lama materiallarının emalı və CİS texnologiyası vasitəsi ilə hesablanmış və xəritələşdirilmişdir. Həmçinin qeyd edilən morfometrik kəmiyyət göstə­rici­lə­rinin müəyyən edilmiş qradasiyalar üzrə sahəsi hesablanmışdır. Ümumilikdə tədqiqat ərazisinin 75 %-dən çoxunda üfüqi və şaquli parçalanma, meyllik qiym­əti mülayim dərəcəyə uyğun gəlmişdir. Bu da Kür-Araz ovalığı və ətraf ərazilərin relyefinin düzən ərazi olmasından irəli gəlir. Relyefin morfometrik göstəriciləri ayrı-ayrılıqda (1-8 bal) gərginlik dərəcəsinə görə qiy­mətlən­di­ril­mişdir. Üfüqi və şaquli parçalanma, meyllik göstəriciləri ayrı-ayrı xəritə lay­ları şəklində üst-üstə otuzdurulmuş və ərazinin ümumi morfometrik gərginlik xəritəsi tərtib olunmuşdur və bu xəritə üzərində gərginlik dərəcəsinə görə aşa­ğıdakı rayonlar ayrılmışdır: zəif (1-2 bal), mülayim (3-4 bal), orta (5-6 bal) və yüksək (7-8 bal).

 

Açar sözlər: Ekogeomorfoloji rayonlaşdırma, morfometrik göstəricilər, üfüqi parçalanma, şaquli parçalanma, meyllik, CİS

 

ƏDƏBİYYAT

  1. Əlizadə E.K., Tanrıverdiyev X.K., Xəlilov H.A., Səfərov A.S., Quluzadə V.A., Mərdanov İ.E., Mikayılov A.A., Tarixazər S.A., Abdullayev R.S., Qurbanov T.R., Həmidova Z.Ə. Geomorfoloji rayonlaşdırma. Azər­bay­can Respublikasının coğrafiyası: 3 cilddə, I c. Fiziki coğrafiya. Bakı: Avropa, 2014, s. 127-132.
  2. Xəlilov H.A., Qasımov C.Y. Şərqi Kür çökək­li­yinin ekzodinamik proseslər əsasında ekogeomorfoloji şəraitinin qiymətləndirilməsi. Bakı Universitetinin Xə­bərləri. Təbiət elmləri seriyası. 2017, №1, s. 151-158.
  3. Tanrıverdiyev X.K., Xəlilov H.A., Səfərov A.S., Quluzadə V.A., Abdullayev R.S., Qurbanov T.R. Kür-Araz depressiyasının şərq hissəsində relyefin eko­loji-geomorfoloji xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi. Elmi hesabat. AMEA akad. H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İn­sti­tutu. Bakı, 2008, 56 s.
  4. Tanrıverdiyev X.K., Səfərov A.S. Kür-Araz dü­zənliyində inkişaf etmiş ekzogen proseslər və onların ekoloji mühitə təsiri / Azərbaycan Respublikası Diyar­şünaslıq Cəmiyyəti. Kür çökəkliyinin təbiəti və ekoloji problemləri. Bakı: Nafta-Press, 2004, s. 84-89.
  5. Tanrıverdiyev X.K., Səfərov A.S. Kür-Araz dü­zənliyinin Xəzəryanı zonasında ekogeomorfoloji risklər yaradan əsas morfodinamik proseslər / AMEA akad. H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu, Azərbaycan Coğ­rafiya Cəmiyyətinin əsərləri, XV cild, Bakı, 2010, s. 47-50.
  6. Tanrıverdiyev X.K., Səfərov A.S. Kür-Araz dep­ressiyasının (Şərq hissəsi) ekogeomorfoloji qiymətlən­dirilməsi / AMEA akad. H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu, Azərbaycan Corğafiya Cəmiyyətinin əsərləri, XVI cild, Bakı, 2011, s. 12-15.
  7. Ализаде Э.К., Тарихазер С.А. Современные экогеоморфологические проблемы Азербайджана // География и природные ресурсы, №1, Баку, 2015, c.4-11.
  8. Асеев А.А., Никифоров Л.Г., Симонов Ю.Г., Тимофеев Д.А. Основные законы геоморфологии. Морфометрические законы. В кн.: Проблемы тео­ре­тической геоморфологии. Под ред.: Симонов Ю.Г., Тимофеев Д.А., Уфимцев Г.Ф. и др. М.: Наука, 1988, 255 с. – С. 108-109.
  9. Кулиев Р.Я. К методам морфометрической оценки экогеоморфологической обстановки // Вест­ник Бакинского Университета. Серия естественных наук, 2006, №3, с. 151-158.
  10. Кулиев Р.Я. Приемы определения законо­мер­ности регионального распределения показателей экогеоморфологическй напряженности Талыша // Вестник Бакинского Университета. Серия естес­твенных наук, 2007, №2, с. 152-158.
  11. Кулиев Р.Я. Морфометрические составля­ю­щие напряженности экогеоморфологических ус­ло­вий Талыша // Вестник Бакинского Университета. Серия естественных наук, 2008, №1, с. 162-168.
  12. Кулиев Р.Я. Оценка экогеоморфологи­чес­кой напряжённости севевро-восточных склонов Большого Кавказа // Вестник Бакинского Уни­вер­си­тета. Серия естественных наук, 2008, №3, с. 184-190.
  13. Кулиев Р.Я. Углы наклона поверхности рель­ефа и оценка экогеоморфологической нап­ря­жен­нос­ти горных регионов Азербайджанской Рес­публики // Вестник Бакинского Университета. Се­рия естес­твен­ных наук, 2010, №3, с. 154-159.
  14. Кулиев Р.Я. Углы наклона поверхности рель­ефа и оценка экогеоморфологической напряжен­ности Нахчыванской АР // Вестник Бакинского Уни­верситета. Серия естественных наук, 2011, №2, с. 152-158.
  15. Пириев Р.Х. Методы морфометрического ана­лиза рельефа (на примере территории Азер­бай­джана). Баку: Элм, 1986, 114 с.
  16. Танрывердиев Х.К., Касумов Дж.Я. Анализ мор­фометрических факторов, влияющих на экогео­мор­фологические условия восточной части Ку­рин­ской депрессии // География и природные ресурсы. Труды Географического Общества Азербайджана. 2017, №1, с. 6-13.
  17. Танрывердиев Х.К., Сафаров А.С., Касумов Дж.Я. Экзодинамические процессы, обуслов­лива­ю­щие природные риски на Кура-Араксинской низ­мен­ности. Вопросы географии. Современная гео­мор­фология. Сб. 140, М., 2015, с. 483-491.
  18. Халилов Г.А., Абушова С.Н. Морфомет­ри­чес­кий метод экогеоморфологической оценки рель­ефа Азербайджанской Республики (На примере меж­ду­речья Храми-Зайам). Географический вест­ник ПГУ, № 4(31), 2014, с. 17-21.

 

Çapa qəbul olunub: 01 mart 2021

Məqaləni yüklə