Coğrafiya və təbii resurslar

ERMƏNİLƏRİN TOPONİMİYA TƏCAVÜZÜ VƏ ONUN QƏDİM XƏRİTƏLƏR ƏSASINDA İFŞA EDİLMƏSİ

 

R.M.Məmmədov,  Ş.K.Əzizov 

 Xülasə.  Məqalə 1877, 1903 və 1931-ci illərdə rus topoqraf-kartoqrafları tərəfindən nəşr olan tarixi-coğrafi xəritələrin toponimik məzmununun araşdırılmasına həsr olunmuşdur. Toponimlərin müqayisəli təhlilini etmək üçün XX əsrin ortasına aid və müasir xəritələrdən də istifadə olunmuş, hansı ki, Qərbi Azərbaycanın (indiki Ermənistanın) ərazisindəki azərbaycan mənşəli oyko­nim, oronim və hidronimləri özündə əks etdirmişdilər.

Qədim və müasir xəritələr əsasında Ermənistandakı toponimlərin dəyişdirmə dinamikasının öyrənilməsi XIX-XX əsrlər ərzində azərbaycan-türk toponimlərinin erməniləşdirilməsi siyasətinin məqsədini açmaqa imkan vermişdir. Cənubi Qafqazda yeridilən müstəmləkə si­ya­səti azərbaycan xalqına çox ağır zərbələr vurdu və bö­yük itkilərlə nəticələndi:  Azərbaycanın qərb hissəsində “Ermənistan vilayəti” yaradıldı; azərbaycanlıları tama­milə Qərbi Azərbaycandan deportasiya etdilər və orada ən azı 959 kəndimiz məhv edilib; minlərlə azərbaycan mənşəli makro-, mezo- və mikrotoponimlər soyqırıma məruz qaldı;  təkcə son iki yüz ildə iki milyon soy­da­şı­mız qətlə yetirilib;  təkcə XX ərdə iki milyon azər­bay­canlı indiki Ermənistandan – Qərbi Azərbaycandan – öz tarixi torpağlarından qovulmuşdur. 

 Açar sözlər. Tarixi-coğrafi xəritələr, toponimika, oykonim, oronim, qidronim, əhalinin deportasiyası və soyqırımı, toponimik soyqırım və təcavüz

 

ƏDƏBİYYAT

  1. Азизов Ш.К., Шукюров К.К., Аб­ба­сова М.А. О топонимических и картографических ас­пектах пе­ре­селения армян на Кавказ. – Вестник НАНА, Том 2, №1, Март 2015, 35-42.
  2. Будагов Б.А., Гейбуллаев Г.А.. Толковый сло­варь топонимов азербайджанского происхож­де­ния в Армении. Баку: Огуз эли, 1998, 454 с. (на азер. язы­ке)
  3. Будагов Б.А., Аббасова М.А., Марданов, И.Э., Азизов, Ш.К., О картографической агрессии на азер­байджанские топонимы в Армении. – Из­вестия НАНА, сер. Науки о Земле, 2006, №2, 95-99.
  4. Гейбуллаев Г.А. Древние турки и Армения. Азернешр. Баку, 1992.
  5. Глинка С.А. Описание переселения ар­мян Азербайджанских в пределы России. М. 1831, (репринт. изд.). 1990, Баку.
  6. Кавказский Календарь на 1900г., III Отдел. Статист. свед. с.42-43, Елизаветпольская губерния. Свод статистических данных, извлеченных из по­семейных списков населения Кавказа. Тифлис, 1888, с.V.
  7. Махмудов Я.М. «Иреванское ханство». Инс­ти­тут Истории имени А.А.Баки-ханова. Баку, 2010 (на азер. яз).
  8. Махмудов Я.М. Геноцид азербай­джан­ского народа в 1918-1920 годах. – Вестник НАНА, Том 2, №1, Март 2015, 5-34.
  9. Пагирев Д.Д. Алфавитный указатель к пяти­верстной карте Кавказского края. Тифлис, 1913.
  10. Поспелов Е.М. Топонимика и картография. М., Изд. Мысль, 1971, 256 с.
  11. ПСЗРИ. т. VII. 1723-1727. СПб., 1830.
  12. Салищев К.А.. Картоведение. М., Изд. Моск. ун-та, 1976, 439 с.
  13. Скибицкий М.А., Карабахский кризис. – Со­юз, 1991, №7.
  14. Шавров Н.Н.. Новая угроза русскому делу в Закавказье: предстоящая распродажа Мугани ино­родцам. СПб., 1911, (репринт. изд.) 1990, Баку.
  15. Шопен И. Исторический памятник состояния Армянской области в эпоху ее присоединения к Русской империи. СПб, 1852.

 XƏRİTƏLƏR

  1. Армянская ССР. Физическая карта. Масш­таб 1:600000. 1955. ГУГК МВД  СССР. Москва.
  2. Армянская ССР. Административно-тер­рито­риальная карта. Масштаб 1:600000.  1958. ГУГК  СССР.  Москва.
  3. Военно-топографическая карта Кавказского военного округа 1903-го года. Тифлис.
  4. Военно-топографическая карта «Южный Кав­каз. 1903 год». 2012. Масштаб «16 верст в дюй­ме». Госкомитет по Земле и Картографии АР, БКФ, Баку.
  5. Военно-топографическая карта Кавказского края. Лист Е.8. Масштаб «5 верст в англий-ском дюйме». 1877. Издана Военно-топографическим от­делом штаба Кавказского военного округа.
  6. Дорожная карта Кавказского края. Масштаб « в 1 дюйме 20 верст ». 1903. Тифлис.
  7. Карта ЗФССР, масштаб 1:500000. 1931. ГГУ ВСНХ СССР. Ленинград.
  8. Карта «Гидронимы азербайджанского проис­хождения на территории Армянской республики». Масштаб 1:500000. 2017. Мин-во Экологии и при­родных ресурсов АР. БКФ,  Баку. (на азер. яз.)
  9. Карта «Топонимы азербайджанского про­ис­хождения на территории Армянской республики». Масштаб 1:500000. 2017. Мин-во Экологии и при­родных ресурсов АР. БКФ, Баку. (на. азер. яз)
  10. Кавказ. Административно-территориальная карта. Масштаб 1:1000000. 1988. ГУГК СССР. Мос­ква.

 

Çapa qəbul olunub: 01 mart 2021

Məqaləni yüklə