Geography and Natural Resources

İQLİM DƏYİŞMƏLƏRİ FONUNDA XƏZƏR DƏNİZİNİN SƏVİYYƏ TƏRƏDDÜDLƏRİ VƏ BUNUN SAHİL ZONASINA TƏSİRİ

R.H.Qardaşov  

Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi, akad. H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu. AZ 1143, Bakı ş., H.Cavid pr. 115 

[email protected]

DOI: 10.59423/gnr.2024.38.96.015

X ü l a s ə

Xə­zər də­ni­zi­nin sə­viy­yə də­yış­mə­lə­ri­nin ye­tə­rin­cə də­qiq uzun­müd­dət­li proq­no­zu­nun ve­ril­mə­si­nin müm­kün­süz­lü­yü sa­hil zo­na­sı­nın inf­rast­ruk­tur plan­laş­ma­sın­da sə­viy­yə tə­rəd­düd­lə­ri­nə adap­ta­si­ya­nın ye­ga­nə ağ­la­ba­tan stra­te­gi­ya ol­du­ğu qə­naə­ti­nə gə­ti­rir, be­lə ki, sü­rüş­dü­rü­lə, en­di­ri­lib-qal­dı­rı­la bi­lən yün­gül konst­ruk­si­ya­lı es­te­tik in­şa­at tex­no­lo­gi­ya­la­rın tət­bi­qi zə­ru­rə­ti­ni ya­ra­dır. İnst­ru­men­tal ölç­mə­lə­ri­nin baş­lan­dı­ğı 1837-ci il­dən 2023-cü ilə­dək mü­şa­hi­də olu­nan sə­viy­yə də­yiş­mə­lə­ri tren­də gö­rə 7 mər­hə­lə­yə bö­lü­nür və də­yiş­mə­lə­rin xa­rak­te­ri ana­liz edi­lir. Sə­viy­yə də­yiş­mə­lə­ri sa­hil xət­ti­nin di­na­mi­ka­sın­da özü­nü gös­tə­rir və yük­sək ayır­det­mə­li peyk gö­rün­tü­lə­rin­dən “re­fe­rans sa­hil xət­ti”nin coğ­ra­fi ko­or­di­nat­la­rı­nın də­qiq tə­yi­ni el­mi-prak­tik əhə­miy­yət kəsb edir. “Xə­zər də­ni­zi­nin hü­qu­qi sta­tu­su haq­qın­da” kon­ven­si­ya­da sa­hil xət­ti “nor­mal çı­xış xət­ti” ter­mi­ni ola­raq mü­hüm yer alır və bu­na is­ti­na­dən öl­kə­nin əra­zi su­la­rı, ba­lıq­çı­lıq zo­na­sı mü­əy­yən edi­lir.  Bu­ra­da xə­zər­ya­nı öl­kə­lə­rin “re­fe­rans sa­hil xət­ti” və Azər­bay­can əra­zi­sin­də sa­hil xət­ti­nin 1985-2020-ci il­lər­də yer­də­yiş­mə­lə­ri­nin tə­yi­ni Arc­GİS alət­lə­ri və di­gər proq­ram tə­mi­nat­la­rı­nın tət­bi­qi ilə hə­ya­ta ke­çi­ri­lir. Mü­şa­hi­də olu­nan sə­viy­yə də­yiş­mə­lə­ri­nin spekt­ral ana­li­zi apa­rı­lır və sə­viy­yə də­yiş­mə­lə­ri­nin əsas xü­su­siy­yət­lə­ri­ni gös­tə­rən önəm­li 10 har­mo­ni­ka aş­kar edi­lir. Bu har­mo­ni­ka­la­rın geo­lo­ji dövr­lər­lə və ast­ro­no­mik amil­lər­lə əla­qə­si qeyd edi­lir.

Açar sözlər: Xəzər dənizi, səviyyə tərədddləri, sahil xətti, spektral analiz, geoloji dövrlər.

ƏDƏBİYYAT

  1. А.С.Алиев, Р.Г.Гардашов, Д.Г.Сулейман-лы. Особенности колебания уровня каспийского моря в послед-ние 180 лет, География и природные ресурсы, 2022.
  2. R.H.Gardashov, T.T.Mamishova Study of the dynamics of the coastal zone of the caspian sea based on satellite image processing. XI Все-российская конференция с международным участием Совре-менные проблемы оптики  ес-тественных вод» (ONW’2021) Санкт-Петер-бург. 2021, c 187-193
  3. Кукал З. Скорость геологических процессов, МИР, Москва, 1987 г., 246 стр.
  4. Yang, Y., Song, X. Multidecadal variation of the Earth’s inner-core rotation. Nat. Geosci.16, pp. 182–187 (2023). https://doi.org/10.1038/s41561-022-01112-z.

 

Çapa qəbul olunub: 15 noyabr 2024

Məqaləni yüklə

R.H.Qardaşov – İqlim dəyişmələri fonunda Xəzər dənizinin səviyyə tərəddüdləri və bunun sahil zonasına təsiri. Coğrafiya və təbii resurslar. №2 (22), 2024, səh. 96-103.