Coğrafiya və təbii resurslar

BÖYÜK QAFQAZIN ŞİMAL-ŞƏRQ YAMACININ MƏNİMSƏNİLMƏSİNDƏ İQLİM AMİLLƏRİNİN ROLU

 

G.N.Hacıyeva  

Azərbaycan Respublikası Elm və Təhsil Nazirliyi, akad. H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu

[email protected]

DOI: 10.59423/gnr.2023.40.24.007

X ü l a s ə

Yer kü­rə­si­nin müx­tə­lif məq­səd­lər üçün mə­nim­sə­nil­mə­si­ni rel­yef və iq­lim gös­tə­ri­ci­lə­ri mü­əy­yən edir. Bu iki kom­po­nen­tin bir­lik­də vəh­dət təş­kil et­mə­si, mə­nim­sə­nil­mə­nin in­ten­siv­ləş­mə­si­nə sə­bəb olur. Təq­dim olu­nan mə­qa­lə­də biz eko­sis­te­min əsas kom­po­nent­lə­rin­dən bi­ri olan iq­li­min əsas xü­su­siy­yə­lə­ti­ni təh­lil et­mi­şik. Təd­qi­qat apar­dı­ğı­mız əra­zi­nin müx­tə­lif tə­sər­rü­fat sa­hə­lə­rin­də mə­nim­sə­nil­mə­sin­də, o cüm­lə­dən də əha­li məs­kun­laş­ma­sın­da iq­lim amili olduqca əhəmiyyətli yer tutur. İq­limin əsas amil­lə­ri olan tem­pe­ra­tur, ya­ğın­tı, kü­lək və s. kənd tə­sər­rü­fa­tı­nın, sə­na­ye­nin, həm­çi­nin tu­riz­min in­ki­şa­fı­na xü­su­si­lə tə­sir gös­tə­rir. Mə­qa­lə­də təd­qiq olu­nan Bö­yük Qaf­qa­zın şi­mal-şərq ya­ma­cı­nın dağ geo­sis­tem­lə­ri­nin iq­lim xü­su­siy­yət­lə­ri­nin əra­zi­nin kənd tə­sər­rü­fa­tın­da mə­nim­sə­nil­mə­si­nə tə­si­ri öy­rə­nil­miş­dir. Bu za­man 50 və 100C-dən yu­xa­rı tem­pe­ra­tur gös­tə­ri­ci­lə­ri, rü­tu­bət­li­lik əm­sa­lı, gü­nəş­li gün­lə­rin da­vam­lı­lı­ğı­, ümu­mi ra­dia­si­ya­nın miq­da­rı ön pla­na çə­kil­miş­dir. Bu­nun­la ya­na­şı, təd­qiq olu­nan əra­zinin aq­ro­iq­lim eh­ti­yat­la­rı­nın və ra­yon­laş­ma­sı­nın təh­li­li apa­rı­la­raq, on­la­rın ərazinin mə­nim­sə­nil­mə də­rə­cə­sinə təsiri mü­əy­yən edil­miş­dir. Qeyd olu­nan iq­lim amil­lə­ri­nin hər bi­ri ay­rı-ay­rı­lıq­da araş­dı­rı­la­raq, təd­qiq olu­nan əra­zi­nin kənd tə­sər­rü­fa­tı­na ya­rar­lı­lığı və mə­nim­sə­nil­mə­si də­rə­cə­si öy­rə­nil­miş, həm­çi­nin bu za­man ya­ran­mış və ya­ra­na bi­lə­cək eko­lo­ji prob­lem­lər təd­qiq edil­miş­dir.

Açar sözlər: iqlim ehtiyatları, mənimsənilmə, kənd təsərrüfatı, rütubətlilik əmsalı, temperatur, atmosfer çöküntüləri.

ƏDƏ­BİY­YAT

  1. Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın Aq­ro­iq­lim at­la­sı Ba­kı, 1993, 104 s.
  2. Əy­yu­bov Ə.C., Ha­cı­yev Q.Ə. Azər­bay­can SSR-in iq­lim eh­ti­yat­la­rı Ba­kı: Elm. 1984, 131 s.
  3. Məm­mə­dov Q.Ş., Qu­li­yev V.A. Azər­bay­ca­nın şi­mal-şərq əkin­çi­lik zo­na­sı tor­paq­la­rı­nın qiy­mət­lən­di­ril­mə­si Ba­kı: Elm, 2002, 228 s.
  4. Мадатзаде А.А. Климат Азербайджана Ба­ку: Изд-во. АН. Азербайджанской ССР. 1969, с. 16-30.
  5. Мигалева Т.И., Михайлов А.И. Влияние природно-климатических условий на хозяй­ственное освоение территории. Вестник РЭА. Мировая эко­номика, 2009 № 2, с.121-125
  6. Ксенофонтов М. Ю., Ползиков Д. А. К воп­росу о влиянии климатических изменений на раз­ви­тие сельского хозяйства России в дол­госрочной перспективе // Проблемы прог­но­зи­рования. 2020. №3. С. 82–92.
  7. Ксенофонтов М. Ю., Ползиков Д. А., Мель­никова Я. С., Вербицкий Ю. С. Основные тенденции и факторы пространственного раз­вития АПК России в ретроспективе (на примере рынков мяса, молока и зерна) // Научные труды: Институт народ­но­хоз­яйственного прог­нози­ро­вания РАН. 2019. c. 143–173.
  8. Кшиперова Г.Т., Дружинин П.В. Оцен­ке влияния климатических изменений на эко­но­мику российский регионов. Национальные ин­тересы: приоритеты и безопас­ность “Особен­ности реги­онального развития”, 2014, 34 (271), с. 43-49
  9. Шарко Е.Р. — Влияния изменений кли­мата насельское хозяйство в регионах Россий­ской Феде­рации // Теоретическая и прикладная экономика. – 2022. – № 1. DOI:10.25136/2409-8647.2022.1.35866
  10. Шыхлинский Э.М. Атмосферные осад­ки – Климат Азербайджана Баку, 1968 с. 152-185.
  11. Эйюбов А.Ч. Агроклиматические райо­ни­ро­вание Азербайджанской ССР. Баку: Наука, 1968, 175 с.
  12. John T. A., Solomon Z. D., Sean A. P., Hegewisch K. C. Agricultural risks from changing snowmelt // Nature climate change. 2020. Vol. 10(5). 459–471.
  13. Makarov I., Chen H., Paltsev S. Impacts of climate change policies worldwide on the Russian economy // Climate policy. 2020. Vol. 20(10). pp. 1242-1256
  14. Mixai Berca, Horois R. Ndmi use in recognition of water stress issues, related to winter wheat yields in southern Romania. Volume: Scientific Papers Series Management, Economic Engineering in Agriculture and Rural Development Vol. 22, Issue 2, 105-111

 

Çapa qəbul olunub: 18 may 2023

Məqaləni yüklə

 

Hacıyeva  G.N. Böyük Qafqazın şimal-şərq yamacının mənimsənilməsində iqlim amillərinin rolu. Coğrafiya və təbii resurslar, №1 (19), 2023, səh. 50-55.