Coğrafiya və təbii resurslar

AZƏRBAYCANDA XÜSUSİ MÜHAFİZƏ OLUNAN TƏBİƏT ƏRAZİLƏRİNİN LANDŞAFT-EKOLOJİ MÜXTƏLİFLİYİ VƏ KARKAS MODELİ

M.С.İsmayılov, E.A.Cəbrayılov

AMEA akad. H.Ə.Əliyev ad. Coğrafiya İnstitutu, AZ 1143, Bakı, H.Cavid pr., 115

[email protected]

X ü l a s ə.  Xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərin yaradılması dünyanın təbii re­surs­la­rının və genofondunun, o cümlədən biomüxtəlifliyin qorunmasında və insan­la­rın sağlam həyat tərzinin təşkilində əhəmiyyətli tədbirlərdən biridir. Land­şaft-ekoloji müxtəlifliyin qorunması və dayanıqlı inkişaf konsepsiyası sosial-iqtisadi göstəricilərin yüksəlməsi və eyni zamanda ətraf mühitin, eko­sis­tem­lə­rin mühafizəsinin təmin olunmasına xidmət edir. Təqdim olunan məqalənin məq­sədi Azərbaycanda landşaft-ekoloji müxtəlifliyin mühafizə olunan əra­zi­lərə nisbətinin və bu nisbətin dayanıqlı inkişafla əlaqəsini şərtləndirən amil­lə­rin öyrənilməsidir. Məqalədə milli park, qoruq və yasaqlıq kimi mühafizə olu­nan ərazilərin Azərbaycanda yaradılması prinsipləri, inkişafı göstərilməklə, land­şaft-ekoloji müxtəlifliklər müəyyən olunmuş, ekoloji tarazlığın təmin olun­ması məqsədilə ilk dəfə landşaft-ekoloji karkas modeli verilmişdir. Azər­bay­canın orta miqyaslı (1:600 000) rəqəmsal “ekoloji karkas” xəritəsi ha­zır­lan­mış və onun struktur elementləri tədqiq edilmişdir. Hazırda Azərbaycan əra­zisinin yalnız 10,3%-i qorunan ərazilərdir. Azərbaycanda landşaftların an­tro­pogen yüklənməsinin kifayət qədər olduğunu nəzərə alsaq, qorunan əra­zi­lə­rin sahəsinin ərazi təşkili strukturunun mövcud ekoloji tarazlıq normalarına uy­ğun gəlmədiyi müəyyən edilmişdir. Bunun üçün qorunan ərazilərin sa­hə­si­nin ölkə ərazisinin 15%-nə qədər artırılması ilə bağlı təkliflər əsas­lan­dı­rıl­mış­dır.

Açar sözlər: Xüsusi mühafizə olunun təbiət əraziləri, milli park, qoruq, yasaqlıq, landşaft-ekoloji müxtəliflik, dayanıqlılıq, ekoloji karkas

ƏDƏBİYYAT

  1. Donald, P., Fıshpool, L., Ajagbe, A., Bennun, L., Buntıng, G., Burfıeld, I., … Wege, D. (2019). Important Bird and Biodiversity Areas (IBAs): The development and characteristics of a global inventory of key sites for biodiversity. Bird Conservation International, 29(2), 177-198. doi:10.1017/S0959270918000102
  2. Dudley, N. (Editor). Guidelines for Applying Pro­tected Area Management Categories. Gland, Swit­zer­land: IUCN. 2008, x + 86pp
  3. Dudley, N., Boucher, J.L., Cuttelod, A., Brooks, T.M., and Langhammer, P.F. (Eds). Applications of Key Biodiversity Areas: end-user consultations. Cambridge, UK and Gland, Switzerland: IUCN, 2014.
  4. Erken, Güven & Isfendiyaroglu, Sureyya & Ye­ni­yurt, Can & Erkol, Itri & Karataş, Ahmet & Ataol, Murat & Crossman, Neville. Identifying key bio­di­ver­si­ty areas in Turkey: a multi-taxon approach. International Journal of Biodiversity Science, Ecosystem Services & Management. 2016, 10.1080/21513732.2016.1182949.
  5. Guerbois, C., Fritz, H., Patterns and perceived sus­tainability of provisioning ecosystem services on the ed­ge of a protected area in times of crisis. Ecosystem Ser­vices, 28, 2017, 196–206.
  6. IUCN, A Global Standard for the Identification of Key Biodiversity Areas, Version 1.0. First edition. Gland, Switzerland: IUCN, 2016.
  7. Schirpke U., Marino D., Marucci A., Palmieri M., Sco­lozzi R. Operationalising ecosystem services for ef­fective management of protected areas: Experiences and challenges, Ecosystem Services, 28, 2017, 105–114
  8. Tore, E. & Cevik, G & Gokdemir, M & Eren, O & Korkmaz,. Ecotourism Policy Supported by Envi­ron­men­tal Planning Procedure – an Environmental Plan­ning Experience. Case of Identification of Igneada as an Eco-Town. Journal of environmental protection and eco­logy. 13. 2012, 628-642 p.
  9. United Nations The Sustainable Development Go­als Report, New York, 2019.
  10. UNEP-WCMC and IUCN, Protected Planet: [PA by countries; The World Database on Protected Areas (WDPA)/The Global Database on Protected Areas Ma­nagement Effectiveness (GD-PAME)] [On-line], [august/2019], Cambridge, UK: UNEP-WCMC and IUCN, 2019. Available at: www.protectedplanet.net.
  11. Wells, M.P., McShane, T.O., Integrating pro­tec­ted area management with local needs and aspirations. AMBIO: J. Hum. Environ. 33 (8), 2004, 513–519.
  12. Landşaft xəritəsi. Azərbaycan Respublikası. Miq­yas 1:600000. E.K.Əlizadə, A.A.Mikayılov, M.C.İs­­mayılov, S.Y.Quliyeva və b. Ekologiya və Təbii Sər­vətlər nazirliyi. BKF. 2017, Bakı.
  13. Елизаров А.В. Экологический каркас – стра­те­гия степного природопользования // Степной Бюллетень, 1998, Вып. 2-4, с. 76-91
  14. Пономарев, А.А., Байбаков, Э.И., & Рубцов, В.А. Экологический каркас: анализ понятий. Уче­ные записки Казанского университета. Серия Ес­тес­твенные науки, 154 (3), 2012, c. 228-238.
  15. Тишков A.A. Охраняемые природные тер­ри­то­рии и формирование каркаса устойчивостистатья // Оценка качества окружающей среды и эко­ло­ги­чес­кое картографирование, И.Г. РАН, 1995, с. 94-107

Məqaləni yüklə