Coğrafiya və təbii resurslar

AZƏRBAYCAN-TÜRK MƏNŞƏLİ TOPONİMLƏRİN ŞƏRQİ AVROPA VƏ SİBİR ƏRAZİLƏRİNDƏ PARALELLƏRİ HAQQINDA

V.N.Bəndəliyev

ETSN yanında Milli Hidrometeorologiya Xidməti

Dəniz Mərkəzi Bakı Bulvarı HM

[email protected]

DOI: 10.59423/gnr.2023.39.30.015

X ü l a s ə

Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı əra­zi­si­nin coğ­ra­fi möv­qe­yi, əra­zi­si­nin rel­ye­fi, uni­kal tə­bii şə­rai­ti və tə­bii sər­vət­lə­ri zən­gin ol­du­ğu ki­mi to­po­nim­lər­lə­də zən­gin­li­yi­nə gö­rə fərq­lə­nir. Mə­qa­lə­nin məq­sə­di Azər­bay­can­da möv­cud olan bə­zi to­po­nim­lə­rin yer­ləş­di­yi əra­zi­lə­ri mü­əy­yən et­mək, on­la­rın iz­lə­ri­ni təd­qiq et­mək­dir. Azər­bay­can əra­zi­si ta­ri­xən bir çox tay­fa­la­rın və xalq­la­rın diq­qə­ti­ni cəlb et­miş­dir. Odur ki, türk­dil­li tay­fa­la­rın və xalq­la­rın Azər­bay­can əra­zi­si­nə həm şi­mal­dan, həm də şərq­dən axı­nı ta­rix­dən mə­lum­dur.

Azər­bay­can əra­zi­sin­də olan coğ­ra­fi ad­la­rın pa­ra­lel­lə­ri Si­bir və Or­ta Asi­ya əra­zi­lə­rin­də da­ha ge­niş ya­yıl­ma­sı diq­qə­ti cəlb edir. Bu ba­xım­dan Şər­qi Av­ro­pa, Si­bir və qon­şu əra­zi­lər­də türk mən­şə­li to­po­nim­lə­ri təd­qiq edər­kən on­la­rın əra­zi­lə­ri­nin mü­əy­yən edil­mə­si onu de­mə­yə im­kan ve­rir ki, qə­dim türk mən­şə­li xalq­la­rın ay­rı-ay­rı tay­fa və qol­la­rı ara­sın­da baş ve­rən bas­qın­lar və dö­yüş­lər nə­ti­cə­sin­də on­la­rın güc­lü miq­ra­si­ya­sı şərq­dən qər­bə doğ­ru baş ve­rir.

Açar sözlər: toponim, oronim, hidronim, etnonim, türk xalqları.

 

ƏDƏ­BİY­YAT

  1. Azər­bay­can SSR–in fi­zi­ki xə­ri­tə­si. 1:600000 / Mosk­va: SSRİ DİN BAŞ Geo­de­zi­ya və Xə­ri­tə­çi­lik ida­rə­si, 1958.
  2. Azər­bay­can SSR-in izah­lı coğ­ra­fi lü­ğə­ti. Ba­kı, 1960. 266 s.
  3. Azər­bay­can to­po­nim­lə­ri­nin en­sik­lo­pe­dik lü­ğə­ti. Ba­kı, 2000. 588 s.
  4. Azər­bay­ca­nın in­zi­ba­ti əra­zi böl­gü­sü. Ba­kı. 1979.
  5. Ban­də­li­yev N.S. Dağ­lıq Şir­va­nın to­po­nim­lə­ri. Ba­kı, Elm 2009. 352 s.
  6. Bən­də­li­yev N.S. Ça­ğan və Ko­la­nı coğ­ra­fi ad­la­rı üz­rə Azər­bay­can ono­mas­ti­ka prob­lem­lə­ri­nə həsr olun­muş IV el­mi-nə­zə­ri konf­ran­sın ma­te­ri­al­la­rı. Ba­kı, 1993.
  7. Bu­da­qov B.A., Qey­bul­la­yev Q.A. Gür­cüs­tan­da türk mən­şə­li to­po­nim­lə­rin iza­hı ilə lü­ğə­ti. Ba­kı, 2002. 318 s.
  8. Bu­da­qov B.A., Türk ulus­la­rı­nın yer yad­da­şı. Ba­kı. 1994. 272 s.
  9. Ey­va­zo­va R. Əf­qa­nıs­tan­da türk mən­şə­li to­po­nim­lər. Ba­kı, 1995. 244 s.
  10. İb­ra­hi­mov T. (Şa­hin). Qaş­qay­lar. Ba­kı 1988. 212 s.
  11. Qa­bus­na­mə. Azər­bay­can SSR Elm­lər Aka­de­mi­ya­sı­nın nəş­riy­ya­tı, Ba­kı, 1963. 255 s.
  12. Qey­bul­la­yev, Q.Ə. Qa­ra­bağ (et­nik və si­ya­si ta­ri­xi­nə da­ir) / Q.Ə. Qey­bul­la­yev. Ba­kı: Elm, 1990. 248 s.
  13. Sə­li­mov Şa­qa­ni T.Q.Şa­qan. Ba­kı, 1998. 148 s.
  14. Və­li­yev M.H., Ba­har­lı. Azər­bay­can, (et­noq­ra­fik-coğ­ra­fi və iq­ti­sa­di oçerk­lər) Ba­kı, 1998. 189 s.
  15. Yüz­ba­şov R., Əli­yev K., Sə­di­yev Ş. Azər­bay­ca­nın coğ­ra­fi ad­la­rı. Ba­kı, 1972. 99 s.
  16. Административное территориальное деле­ние СССР. Москва: Известия Советов депутатов трудящихся СССР, 1958. 631 с.
  17. Гейбуллаев Г.Словарь географических тер­минов Азербайджана. ИЗВ. АН Азерб. ССР. 1973. №2 səh, 119-124
  18. Географический атлас СССР. Глдав. управ. геодезии и картографии МВД СССР. Москва, 1955 г.148 ст.
  19. Марков Т.Е. Из истории земледель­ческого хозяйства и северных тюркмен в начале ХХ в. Тру­ды института истории,археологии и етнографии Т.VI. Ашхабад 1962.
  20. Словарь географических названии СССР. Мос­ква, 1983.
  21. Топонимия центральной России. Изд. МЫСЛЫ, Москва, 1974.
  22. Украинская ССР и Молдавская ССР Главное управление геодезии и картографии при совет министрав. М: 1:1500000; Москва, 1988.
  23. Хан–Агов. Экономический быт госу­дарственных крестьян Джаванширского уезда Елизаветпольской губернии: Тифлис: МИЭ БГКЗК, т. 6. 1887. с. 338.
  24. Кононов, А.Н. Родословная туркмен. Сочинение Абул–Гази хана хивинского. Мос­ква; Ленинград: Изд–во Акад. наук СССР, 1958. 193 с.

 

Çapa qəbul olunub: 18 may 2023

Məqaləni yüklə

 

Bəndəliyev V.N. Azərbaycan-Türk mənşəli toponimlərin şərqi avropa və sibir ərazilərində paralelləri haqqında. Coğrafiya və təbii resurslar, №1 (19), 2023, səh. 110-114.