Coğrafiya və təbii resurslar

AZƏRBAYCAN ƏRAZİSİNDƏ MÜASİR VƏ GÖZLƏNİLƏN TƏBİİ RÜTUBƏTLƏNMƏ ŞƏRAİTİ

X.Ş.Rəhimov

 AMEA akad. H.Ə.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu

AZ 1143, Bakı ş., H.Cavid pr., 115

[email protected]

Xülasə. Ölkə ərazisinin müxtəlif  bölgələrində yerləşən 32 meteoroloji stansiya məlumatları əsasında  atmosfer yağıntılarının müasir orta aylıq, illik və mövsümi iqlim normaları hesablanmışdır (1992-2006-cı illər). İllik və isti dövrün atmosfer yağıntılarının miqdarı və təbii rütubətlənmə zonalarının ölkə ərazisində paylanma xəritələri tərtib edilmişdir. Müəyyən edilmişdir ki, baza dövrünə (1961-1990-cı illər) nisbətən ölkə ərazisinin böyük hissəsində yağıntıların illik miqdarı 15 – 84 mm (3 – 19%) azalıbsa, Böyük Qafqazın cənub yamacının qərb hissəsində o, 73-135 mm (6 – 14%), Abşeron yarımadası və ondan şimalda yerləşən sahilboyu ərazilərdə isə 7-18 mm (3-6%) artmışdır. Rütubətlənmə zonalarının sərhədləri praktiki olaraq dəyişməyib. Təhlil edilən  iqlim dəyişmələri ssenarilərə əsasən gələcəkdə illik atmosfer yağıntıları miqdarının dəyişməsi müxtəlif istigamətli olacaq və  -1 – -5 %-dən  +4 – +20 %-dək   təşkil edəcək. Ölkə ərazisində ssenaridən asılı olaraq mümkün buxarlanmanın miqdarı 15-35 % artacaq və bu da rütubət çatışmazlığının  (iqlim-su­varma norması) 70 – 540 mm artmasına gətirib çıxara  bilər. Beləliklə, həyata keçən ssenaridən asılı olmayaraq ölkə ərazisində təbii rütubətlənmə şəraiti pisləşəcək və bu da rütubətlənmə zonaları sərhədlərinin dağlara doğru irəliləməsinə səbəb olacaqdır.

ƏDƏBİYYAT

  1. Azərbaycan Respublikasının aqroiqlim atlası. Bakı. 1993, 104 s.
  2. Əyyubov Ə.C., Hacıyev Q.Ə. Azərbaycan SSR-in iqlim ehtiyatları. Bakı, Elm, 1984, 133 s.
  3. BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasına İkinci Milli Məlumat. Azərbaycan Respublikası Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi. Bakı, 2010, 94 s.
  4. Hadıyev Y.C.,Rəhimli V.A. Azərbaycan Res­pub­likasında atmosfer yağıntılarının çoxillik tərəd­düdləri haqqında. AMEA “Xəbərləri”, № 3, 1998, 46-50 s.
  5. Məmmədov Ə.S. Azərbaycanda iqlim tərəd­düd­lərinin tədqiqi, proqnozlaşdırılması və gözlənilən dəyişmələrin qiymətləndirilməsi. Coğrafiya üzrə elmlər doktoru elmi dərəcəsi almaq üçün təqdim olunmuş disser­tasiyanın avtoreferatı. Bakı, 2013, 40 s.
  6. Nadirov V.A. Azərbaycan SSR-nin ərazisində müxtəlif təminatlı iqlim göstəricilərinin paylanma qa­nunauyğunluğu. Bakı, Elm, 1986, 137 s.
  7. Rəhimov M.K. Gözlənilən iqlim dəyişmə­lə­rinin Böyük Qafqazın cənub yamacının aqroiqlim ehtiyatlarına təsirinin qiymətləndirilməsi. Coğrafiya üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi almaq üçün təqdim edil­miş dissertasiyanın avtoreferatı. Bakı, 2013, 22 s.
  8. Xəlilov S.H., Səfərov S.H. Azərbaycan Res­publikasında  havanın temperaturunun və atmosfer ya­ğıntılarının aylıq və illik normaları (1961 – 1990). Elmi-praktiki sorğu kitabı. Bakı, 2001, 109 s.
  9. Гасанов М.С. Влияние метеорологических элементов на развитие, количество и качество уро­жая озимой пщеницы в горных условиях. Авто­ре­ферат дисс. на соискание уч.ст. канд.геогр. наук. Баку, 1984, 22с.
  10. Давыдов В.К. Испарение с водной поверх­ности Европейской части СССР. Тр. НИУ ГУГМС, сер. IV, вып. 12, 1944.
  11. Климат Азербайджана (под ред. Э.М.Ших­линского и А.А.Мадатзаде). Изд. АН Азер­бай­джанс­кой ССР. Баку, 1968, 342 с.
  12. Первое Национальное Сообщение Азер­байджанской Республики по Рамочной Конвенции ООН об Изменении Климата. Баку. 2000, 88 с.
  13. Рагимов Х.Ш. Агроклиматические условия и ресурсы возделывания граната в Азе­рбай­джанской ССР. Автореферат дисс. на соискание уч.ст. канд.геогр. наук. Баку, 1984, 24с.
  14. Рагимов Х.Ш. Оценка воздействий измене­ния климата на процессы опустынивания и раз­работка мер адаптации к ним. Первое Националь­ное Сообщение Азербайджанской Республики по Рамочной Конвенции ООН об Изменении Климата. Фаза 2. Меры укрепления потенциала по измене­нию климата в приоритетных областях экономики Азербайджана. Баку. 2001, с. 51-55
  15. Рагимов Х.Ш., Тагиева, У.Р. Современные усло­вия естественного увлажнения Гянджа – Газах­ской зоны. Материалы Международной научно-практической конференции «Оценка и ра­цио­наль­ное использование природного ресурсного потен­циала геосистем в условиях глобальных изме­не­ний». Тр. Географического общества Азер­бай­джа­на. Т. ХVIII. 2013, c. 222-226
  16. Сафаров С.Г. Исследование грозоградовых и ливневых явлений на территории Азербайджана и методы их прогнозирования. Автореферат дисс. на соискание уч.ст. д-ра географических наук. Баку, 2011, 49с.
  17. Селянинов Г.Т. Перспективы субтропичес­кого хозяйства СССР в связи с природными условиями. Гидрометеоиздат. Л., 1961, 195 c.
  18. Тагиева У.Р. Оценка климатических ре­сурсов Гянджа-Газахского экономического района в связи с современными изменениями климата. Автореферат дисс. на соискание уч.ст. д-ра фило­софии по географии. Баку, 2013, 26 с.
  19. Фигуровский И.В. Климатическое райони-рование Азербайджана. Изд. Аз.ЦИК, ч.1-2. Баку, 1926.
  20. Фигуровский И.В. Климатическая харак­теристика сухих субтропиков Азербайджана. Изд. АН Азерб.ССР. Баку, 1940,63 c.
  21. Улханов Н.Д. Агроклиматические условия и ресурсы возделывания культуры инжира в Азербайджанской ССР. Автореферат дисс. на со­искание уч.ст. канд.геогр. наук. Баку, 1986, 24с.
  22. Шашко Д.И. Климатические условия зем­леделия Центральной Якутии. Изд. АН СССР, М., 1961, 257 c.
  23. Шихлинский Э.М. Атмосферные осадки Азер­­байджанской ССР. Изд. АН Азерб. ССР. Баку, 1949, 333 c.
  24. Эйюбов А.Д. Агроклиматическое райо­ни­ро­вание Азербайджанской ССР. Изд. АН Азе­рбай­джанской ССР. Баку, 1968, 187 с.
  25. Эйюбов А.Д. Бонитировка климата Азер­байджанской ССР. Баку, 1975, 148с.

Məqaləni yüklə